این اولین بار است که ایران مجبور به رقیق کردن اورانیوم می شود. رقیق کردن اورانیوم یعنی کلیه هزینه هایی که برای آن پرداخت شده است از بین می رود و باید هزینه دیگری هم کرد تا اورانیوم ۲۰ درصدی را به زیر ۵ درصد رقیق کرد. البته میزان اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی ایران نسبت به حجم اورانیومی که در روسیه رقیق شده است بسیار کم است.
اورانیوم طبیعی از دو ایزوتوپ ۲۳۵ و ۲۳۸ تشکیل شده است، اورانیوم ۲۳۵ که در تولید انرژی بکار می رود در طبیعت به میزان خیلی کمی موجود است و غنی کردن اورانیوم یعنی میزان این ایزوتوپ را زیاد کردن. اورانیوم می تواند در درجه های متفاوت غنی شود. آنچه به عنوان اورانیوم نظامی از آن یاد می شود اورانیومی است که تا درجه ۹۰ درصد غنی شده باشد یعنی از یک کیلو اورانیوم، حدود ۹۰۰ گرم ایزوتوپ ۲۳۵ و ۱۰۰ گرم ایزوتوپ ۲۳۸ باشد. غنی سازی اورانیوم هزینه های بسیاری دارد زیرا باید این دو ایزوتوپ را که خواص خیلی نزدیکی بهم دارند از هم جدا کرد. بویژه کشورهایی مانند ایران که کار غنی سازی را بطور مخفیانه آغاز کرده اند هزینه های هنگفتی بابت راه اندازی این صنعت می پردازند. برای اینکه اورانیوم با غنای بالا در ساختن بمب بکار نرود باید از غنای آن کاست، بدین جهت اورانیوم را رقیق می‌کنند. رقیق کردن اورانیوم غنی شده، به زبان ساده یعنی کم کردن میزان اورانیوم ۲۳۵ با مخلوط کردن آن با اورانیوم ۲۳۸. از رقیق سازی برای تولید سوخت نیروگاههای هسته ای می توان استفاده کرد. این روش در مورد سلاحهای هسته ای که در ساخت آنها از اورانیوم با غنای ۹۰ درصد استفاده شده است بکار برده شده است.
رقیق سازی در میزان بالا اولین بار در مورد سلاحهای هسته ای بکار برده شد. روش کار برای رقیق سازی بدین ترتیب است که هنگام جداسازی قطعات کلاهک هسته‌ای، فلز اورانیوم غنی شده با خلوص بالا از سایر قسمت‌های سلاح جدا شده و به صورت تراشه‌هایی از هم جدا، تصفیه، به گاز تبدیل و با اورانیومی که غالبا از ایزوتوپی تشکیل شده که قادر به تحمل واکنش زنجیره انفجاری نیست، ترکیب میشود. روندی که آن را اصطلاحا “اختلاط معکوس” یا رقیق سازی می نامند. رقیق کردن اورانیوم نیز هزینه دارد اما هزینه آن کمتر از غنی سازی است. رقیق سازی مانند این است که تار و پود فرشی که با زحمات فراوان بافته شده است، را از هم جدا کنیم تا از آن نتوان استفاده کرد. موضوع این نوشته رقیق سازی اورانیوم غنی شده است. سیاست رقیق سازی توسط آمریکا در دهه ۹۰ طرح و به اجرا گذاشته شده است و در توافقنامه ژنو درباره اورانیوم غنی شده ۲۰ درصد ایران نیز مسئله رقیق سازی مطرح شده است. برای درک استراتژی آمریکا به چند و چون سیاست رقیق سازی خواهم پرداخت.
کشورهایی که غنی سازی یا اورانیوم غنی شده را رها کردند
کشورهایی که اوارنیوم غنی شده یا صنعت غنی سازی را کنار گذاشته اند کم نیستند. آفریقای جنوبی زرادخانه های مخفی با هفت کلاهک هسته ای که در زمان رژیم آپارتاید در سالهای ۱۹۸۰ ساخته بود را در اوایل دهه ۱۹۹۰ کاملا برچید. سوییس که قصد داشت برای به دست آوردن سلاح های هسته ای، صنعت غنی سازی اورانیوم را راه بیاندازد و حتی با فرانسه برای دستیابی به سلاح های هسته ای تماس گرفت از اواسط دهه ۱۹۶۰ کلیه برنامه های اتمی خود برای غنی سازی و ساختن بمب را کنار گذاشت. در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، سوئد نیز برنامه سلاح های هسته ای مخفی برای محافظت از خود در برابر حمله احتمالی اتحاد جماهیر شوروی را توسعه داد، اما این برنامه هسته ای در سال ۱۹۶۸، پس از تصویب پیمان نامه منع گسترش سلاحهای هسته ای NPTتوسط آن کشور کنار گذاشته شد. تایوان که دو بار بین ۱۹۷۴ و ۱۹۷۷ و بین سال های ۱۹۷۸ و ۱۹۸۷ برنامه تحقیقات هسته ای مخفی را آغاز کرده بود بالاخره آنها را متوقف کرد. لیبی رسما برنامه هسته ای خود را در سال ۲۰۰۳ رها کرد، این امر نتیجه نه ماه مذاکرات محرمانه بین لیبی، ایالات متحده آمریکا و انگلستان بود. کلاهک های هسته ای که در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در خاک دولت های جدید بوجود آمده مانند اوکراین و قزاقستان وجود داشت برچیده شدند و به روسیه منتقل شدند. فرانسه که در الجزایر تاسیسات هسته ای داشت بعد از استقلال الجزایر در سال ۱۹۶۲ کلیه تاسیسات را به فرانسه انتقال داد. به طور مشابه، پایگاههای بریتانیا برای آزمایش های هسته ای در استرالیا نیز برچیده شد. پس می بینیم که سیاست کلی ای در کنار گذاشتن سلاح های هسته ای و غنی سازی در دنیا به علل مختلف وجود داشته است. مسلما دو کشور روسیه و آمریکا که بیشتر از همه دارای سلاحهای هسته ای هستند برای تمرکز سلاحها در کشور خود سیاستی همگون را دز این زمینه پیش برده اند و هر یک در کشورهایی که امکان داشته اند برای خلع سلاح اعمال نفوذ کرده اند.
رقیق سازی اورانیوم برای استفاده در نیروگاههای هسته ای
یکی از مسائل قدرتهای جهانی بخصوص آمریکا و شوروی این بود و هنوز هست که با این همه بمب و اورانیوم غنی شده که در سالهای جنگ سرد در کشورهای خود متمرکز کرده اند چه باید کرد؟ هزاران بمب اتمی در زرادخانه های شوروی و آمریکا جمع شده بود. این مسئله خصوصا در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مطرح شد. آمریکایی ها تحت عنوان « مگاتن به مگاوات برنامه بلند پروازانه ای را طرح ریزی کردند که طبق آن ایالات متحده و فدراسیون روسیه متعهد به تبدیل بخشی از سلاح های هسته ای مازاد خود به سوخت برای تولید برق می شوند. این برنامه را با شبیه نمایی به سیاست سینسیناتوس (Cincinnatus) رهبر جمهوری روم قدیم که پس از نجات دادن کشورش برای صرفه جویی شمشیرش را ذوب کرد تا از فولاد آن برای ساختن گاو آهن استفاده کند، “گاوآهن بجای شمشیر” نیز نامیده اند. پیشنهاد اصلی برای این برنامه توسط توماس نف، فیزیکدان دانشگاه MIT، در اکتبر ۱۹۹۱ در نیویورک تایمز منتشر شد.i در ۲۸ اوت سال ۱۹۹۲، در مسکو، مذاکره کنندگان ایالات متحده و روسیه توافق ۲۰ ساله ای را پاراف کردند و رئیس جمهوری آمریکا جورج بوش پدر در اوت ۱۹۹۲ آنرا اعلام کرد و در سال ۱۹۹۳ به وسیله کلینتون به امضا رسید. توافق نامه خلع سلاح بین دولت های ایالات متحده و روسیه این بود که روسیه متعهد شد ۵۰۰ تن اورانیوم غنی شده نظامی کلاهک های هسته ای و زرادخانه های هسته ای (معادل حدود ۲۰،۰۰۰ بمب) را رقیق کند و این اورانیوم توسط ایالات متحده به عنوان سوخت برای نیروگاههای غیر نظامی استفاده شود. در ماه دسامبر سال گذشته کار این قرارداد به آخر رسید. ارتش روسیه با مخلوط کردن اورانیوم نظامی با اورانیوم بازمانده راکتورها با غلظت حدود یک درصد آن را رقیق کرده و غلظت آنرا به ٪۴.۴ می رساند که توسط شرکت های تولید برق ایالات متحده از آن استفاده میشود. به نوبه خود، دولت آمریکا ۱۷۴ تن از اورانیوم با غلظت بالا را که در زرادخانه های خود داشت بصورت اورانیوم با غلظت ٪ ۲۰ رقیق می کند.ii
این برنامه مهمترین و موفق ترین برنامه رقیق سازی اورانیوم بوده است که طی ۲۰ سال صورت گرفته است و برای اولین بار با رقیق کردن اورانیوم غنی شده از آن برای تولید برق در نیروگاههای هسته ای استفاده شد و حتی شرکتی بوجود آمد که اورانیوم لازم برای نیروگاهها را از این طریق تولید کند. همانطور که از آغاز، انحراف از استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی و نگرانی از داشتن اهداف نظامی برای غنی سازی اورانیوم وجود داشت، با اینکار وضعیت برعکس شد یعنی اورانیوم غنی شده نظامی را رقیق کرده تا در نیروگاههای اتمی از آن استفاده شود. هنوز میزان زیادی از اورانیوم غنی شده در روسیه و امریکا و دیگر کشورها وجود دارد که بتوان آنها را رقیق کرد و در نیروگاههای اتمی استفاده نمود. بعنوان نمونه در تابستان سال گذشته در چارچوب مبارزه با گسترش سلاح های هسته ای، اوباما از خروج ۶۸ کیلوگرم اورانیوم نظامی جمهوری چک خبر داد که برای ساختن دو بمب هسته ای کافی بود و بدین قسم جمهوری چک دهمین کشوری شد که اورانیوم نظامی خود را واگذار میکند.
ایران و رقیق سازی اورانیوم
حال به مورد ایران برگردیم. با توجه به مذاکرات اخیر کارشناسی قرارداد ژنو به اجرا گذاشته شده است. در این قرارداد که شامل مفاد مختلفی است که در هر یک از آنها ایران تعهداتی را پذیرفته است، درباره تعهدات عملی ایران پیرامون غنی سازی اورانیوم موارد زیر ذکر شده است:
۱ ـ “از اورانیوم غنی شده ۲۰% موجود، نیمی به صورت ۲۰% اما به شکل اکسید اورانیوم برای تولید سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران حفظ شود. مابقی اورانیوم غنی شده ۲۰% باید به اورانیوم تا غنای ۵% رقیق شود. هیچ خط تولید باز تبدیلی نیز نباید وجود داشته باشد.”
۲ ـ “ایران اعلام می کند که ظرف ششماه مورد نظر، اورانیوم بالاتر از ۵% غنی سازی نخواهد کرد.”
۳ـ “ایران اعلام می کند که هیچ گونه پیشرفت‌های اضافی در فعالیت های خود در تأسیسات غنیسازی سوخت نطنز، فردو، و رآکتور اراک نخواهد داشت.” در پاورقی ۱ که مربوط به تأسیسات نطنز می باشد آمده است که: «ایران هگزا فلورید اورانیوم به سانتریفیوژهای نصب‌شده لیکن فعال‌نشده، تزریق نخواهد کرد. ایران سانتریفیوژهای اضافی نصب نخواهد کرد. ایران در شش ماه اول سانتریفیوژهای موجود را با سانتریفیوژهایی از همان نوع جایگزین میکند». در پاورقی ۲ که به تأسیسات فردو مربوط می شود قید می شود: «هیچ غنی سازی ای بیش از ۵% در چهار آبشاری که در حال حاضر اورانیوم غنی سازی می کند، انجام نشود. ظرفیت غنی سازی افزایش داده نشود. هگزا فلورید اورانیوم به دوازده آبشار دیگر که در حالت غیرعملیاتی باقی خواهند ماند تزریق نشود. هیچ اتصالاتی میان آبشارها ایجاد نشود. و بالأخره، ایران در ظرف اولین شش ماه سانتریفیوژهای موجود را با سانتریفیوژهایی از همان نوع جایگزین خواهد کرد».
۴ ـ « هنگامی که خط تبدیل اورانیوم ۵% غنی شده به اکسید اورانیوم آماده شد ایران تصمیم گرفته است که اورانیوم های جدیداً غنی شده تا ۵% ظرف این شش ماه را به اکسید اورانیوم تبدیل کند. »
۵ ـ « ایران هیچ تأسیساتی برای غنی سازی ایجاد نخواهد کرد. »
۶ـ “ایران به فعالیتهای تحقیق و توسعه نظارتشده ای ادامه خواهد داد ـــ شامل فعالیتهای تحقیق و توسعه غنی سازی جاری اش ـــ که برای انباشت اورانیوم غنی شده طراحی نشده باشد.”
نتیجه ۶ مورد بالا این است که ایران پذیرفته است و باید به اجرا بگذارد که طی ۶ ماه آینده عملا هیچگونه غنی سازی صورت نگیرد. آنچه تا ۵ درصد غنی سازی شده است در ایران می ماند. نیمی از اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده را باید تبدیل به سوخت کند و نصف دیگر را نیز باید رقیق کند.
این اولین بار است که ایران مجبور به رقیق کردن اورانیوم می شود. رقیق کردن اورانیوم یعنی کلیه هزینه هایی که برای آن پرداخت شده است از بین می رود و باید هزینه دیگری هم کرد تا اورانیوم ۲۰ درصدی را به زیر ۵ درصد رقیق کرد. البته میزان اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی ایران نسبت به حجم اورانیومی که در روسیه رقیق شده است بسیار کم است. طبق آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی هسته ای، ایران تا کنون ۴۱۰ کیلوگرم اورانیوم را در حد بیست درصد غنی کرده است که از این میزان، ۲۱۳ کیلوگرم را قبلا برای تبدیل به میله های سوختی اختصاص داده و ۱۹۷ کیلوگرم آن باقی مانده است که طبق توافق ژنو نیمی از آن تبدیل به سوخت و نیمی دیگر یعنی ۹۸ کیلوی آن باید رقیق شود. میزان اورانیوم غنی شده بیست درصدی برای تهیه سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران حدودا ۱۵ کیلوگیرم در سال است. این نیروگاه که اکنون نزدیک به ۵۰ سال دارد، نمی تواند سالهای طولانی کار کند و در بهترین حالت حداکثر ۱۰ سال دیگر می تواند به فعالیت خود ادامه دهد، با این حساب حدود ۱۵۰ کیلو اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده نیاز دارد که اکنون ایران بیش از این میزان، سوخت برای نیروگاه تهران تهیه کرده است. حتی حیدر پورشهرضایی عضو فراکسیون اصولگرایان رهروان ولایت در گفتگو با خبرنگار مجلس نیوز گفته است: “من تصور می‌کنم موجودی فعلی اورانیم ۲۰ درصد برای نیاز ۵۰ سال آینده این راکتور کافی است و بنابراین دلیلی ندارد این مسئله فعلا ادامه یابد و هر زمان که این میزان به اتمام رسید ما با توافق آژانس این اقدام را انجام می‌دهیم.”iii البته او اغراق کرده است اما مسلما ایران نیاز به غنی سازی برای راکتور تهران ندارد. لازم به یادآوری است که ایران در سال ۱۹۹۳ با پرداخت حدود ۵/۵ میلیون دلار توانست از آرژانتین ۳۰ کیلو سوخت رآکتور تحقیقاتی تهیه کند. اکنون ایران باید حدود ۱۰۰ کیلو اورانیوم خود را رقیق کند که به قیمت بازار جهانی احتمالا حدود ۳۰ میلیون دلار ارزش دارد. البته ایران برای تهیه آن هزینه های بسیار سرسام آوری پرداخت کرده است. بدین قرار در می یابیم که هزینه های غنی سازی برای کشوری که نیازی به آن نداشته است تا چه میزان بالاست. خواننده محترم حال باید تصور کند که رقیق کردن اورانیوم برای مهندسین و متخصصین ایرانی.
نظرات
این یک مطلب قدیمی است و اکنون بایگانی شده است. ممکن است تصاویر این مطلب به دلیل قوانین مرتبط با کپی رایت حذف شده باشند. اگر فکر می‌کنید که تصاویر این مطلب ناقض کپی رایت نیست و می‌خواهید توسط زمانه بازیابی شوند، لطفاً به ما ایمیل بزنید. به آدرس: tribune@radiozamaneh.com
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.