معمای بختیار … !

مریم قربانی فر- بسیاری ایران را سرزمین پریان می دانند،سرزمین رازهای پنهان و افسانه ها ی هزارو یک شب و معماهای حل نشده ،و شاید به لیست بلندبالای معماهای این سرزمین باید معمای نخست وزیری ۳۷ روزه شاپور بختیار و پذیرش این سمت در بحرانی ترین روزهای نیم قرن اخیر ایران را نیز اضافه کرد.در حالی که ملت در خیابان شعار می دادند<<ما می گیم شاه نمی خوایم،نخست وزیر عوض می شه>>، بختیار به خود لقب <<مرغ توفان>> می داد و با امید به ارتش امیدوار بود روند رو به رشد انقلاب را کنترل کند. شاپور بختیار،سیاستمدار،عضو جبهه ملی،دبیرکل حزب ایران،از بنیانگذاران نهضت مقاومت ملی بعد از کودتای ۲۸ مرداد و از زندانیان بعد از کودتا،از رهبران جبهه ملی که در بهمن ۱۳۴۲ به زندان افتاد و آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی بود! ۱۵ دی ماه ۱۳۵۷ بختیار در حالی به عنوان نخست وزیر به مجلس شورای ملی و سنا معرفی شد که کمی بیش از یک سال قبل در نامه ای سرگشاده به همراه کریم سنجابی و داریوش فروهر از شاه خواسته بود که به حکومت استبدادی پایان دهد و از اصول مشروطیت تمکین کند.بعدها همین نامه از سوی همراهان وی در جبهه ملی سندی ارزیابی شد از این که وی مدت ها بوده است قصد حضور در کابینه را داشته است.کمااین که زمانی که نجواهای انتخاب نخست وزیر از میان اعضای جبهه ملی شنیده شد نام هر سه امضاکننده این نامه نیز در میان نامزدها بود و در آن شرایط کریم سنجابی تن به این خواست نداد و داریوش فروهر هم از همراهان امام خمینی(س) محسوب می شد و آن قدر هم نزدیک که هم او بود که بعدها یکی از کسانی شد که دیدار مابین بختیار و امام خمینی (س) را ناممکن کرد.یک روز بعد از معرفی بختیار به عنوان نخست وزیر به مجلسین، وی روز ۱۶ دی ماه با اکثریت قاطع آرا و بدون حتی یک رأی ممتنع از جبهه ملی اخراج شد.
در سال های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۴ و همزمان با دولت کندی در آمریکا و آزادی نسبی در ایران جبهه ملی احیا گردید.در همان زمان تحت فشار آمریکا،شاه مجبور شد که یک ائتلاف دولتی برای جبهه ملی تشکیل دهد. همواره بین خود اعضای جبهه ملی در مورد پیوستن یا نپیوستن به این ائتلاف اختلاف وجود داشت.از یک سو گروهی که حوادث ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را از یاد نبرده بودند،مخالف ورود به دولت محمدرضا پهلوی بودندو گروهی دیگر همانند بختیار نیز همواره مترصد فرصت برای مذاکره با شاه بودند و هدف خود را این گونه بیان می کردندکه با ورود به دولت پهلوی می توان آن را تبدیل به یک دولت دموکرات ملی گرا کرد.سرانجام، گروهی از جبهه ملی که خواستار عدم فعالیت سیاسی بودند،رأی اکثریت را به دست آوردند.این قانون اجازه حضور به اعضای جبهه ملی درهیچ کدام از دولت ها را نمی داد و حال بختیار بدون مشورت یا اعتنا به جبهه ملی به عنوان نخست وزیر معرفی شده بود آن هم در روزهایی که التهابات سیاسی و اجتماعی در کشور بیداد می کرد و درهای جبران یک به یک در مقابل محمدرضا پهلوی بسته می شد. این که، این دانش آموخته حقوق و علوم سیاسی دانشگاه سوربن فرانسه در آن زمان چگونه می اندیشیده است یکی از رازهایی است که با همه گفت و گوها و توضیحات وی در رسانه ها نامعلوم است. بختیار بعدها گفته بود که اگر ارتش کمی بیشتر تاب می آورد و شرایط سخت را تحمل می کرد او شرایط بحرانی را کنترل می کرد و این همان موردی است که بسیاری از مفسرین معتقد هستند امکان پذیر نبوده است،چرا که ارتش در آن زمان درست ترین تصمیم را گرفته است.
ایستادگی بیشتر ارتش یعنی به راه افتادن جوی خون و شاپور بختیار که خود در زمان جنگ جهانی دوم در ارتش فرانسه و گردان اورلئان برای فرانسه جنگیده بود باید قبل از همه این شرایط را درک می کرد.شرایطی پیچیده و غیر قابل بازگشت که نشانه ها ی آشکار زوال سلطنت پهلوی را به روشنی به تصویر می کشید.این که چرا بختیار شواهد را نادیده گرفت و به آنها توجه نکرد و از سویی نفرت و دشمنی دوستان سابقش را به جان خرید تا برای ۳۷ روز نخست وزیر باشد از سوالات پنهان مانده ای است که پاسخ روشنی ندارد.او در همین ۳۷ روز مدت زمانی طولانی را ناچار بود دولت دیگری را کنار خود تحمل کند.امام خمینی ۱۵ بهمن ۱۳۵۷و سه روز بعد از ورود به کشور مهندس مهدی بازرگان همراه سابق بختیار را به عنوان نخست وزیر برگزید و عملا کشور صاحب دو دولت شد.از سویی دیگر بختیار نه در میان دوستان سابقش که در میان امرای ارتش و نزدیکان به حکومت پهلوی نیز هیچ همراهی نداشت وطنز تلخ شایداین بودکه حتی خود شاه نیز او را عامل انگلیسی ها می دانست. هوشنگ نهاوندی مشاور روزهای آخر شاه و رئیس سابق دانشگاه تهران حداقل در دو کتاب خود تاکید می کند که فرح دیبا کسی بود که شاپور بختیار را به جای سنجابی پیشنهاد کرده بود و حتی با وی جلسات چند ساعته و طولانی داشته است اما فرح دیبا این ادعا را در کتاب خاطرات خود رد می کند و می گوید که اولین بار بعد از انتخاب وی به عنوان نخست وزیر وی را دیده است.حقیقت این است که اهمیت بیشتر نخست وزیری بختیار نه معرف وی که دلیل پذیرش آن است. بختیار که بعد از نامه سرگشاده به شاه نامش به عنوان منتقد در میان مردم پیچیده شده بود نا گهان با پذیرش این سمت دولتی مردم و دوستان و منتقدان و همراهان پهلوی و شاید حتی خودش را نیز غافلگیر کرد. او بعد از گرفتن رأی اعتماد از سنا و مجلس در اولین اقدام در احمد آباد و بر سر مزار مصدق حاضر شد و خشم بیشتر بسیاری از ارتشیان را برانگیخت.شایدبتوان نام بختیار را از بابت مورد خشم همزمان قرار گرفتن همراهان و مخالفان سلطنت پهلوی ثبت کرد.در پر آشوب ترین روزهای ایران بختیار لایحه ای را به مجلس برده بود که خواستار اعاده حیثیت از محکومان دادگاه نظامی از تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به این سو و محاکمه همه نخست وزیران و وزیران دولت های ۲۵ سال اخیر شده بود. شاپور بختیار از سویی دل در گرو مصدق داشت و از سویی برای شاه نامه می نوشت و وی را از استبداد و دیکتاتوری برحذر می داشت. بختیار جمعی از اضداد در کنار هم بود . نخست وزیری که روز ۱۷ بهمن لایحه انحلال ساواک را در مجلس به تصویب رساند از سویی دیگر بنا به خاطرات ارتشبد قره باغی رئیس ستاد ارتش بعد از سقوط مرکز همافران در جنوب شرقی تهران، نخست وزیر از ارتش خواسته بود که این مقر بمباران شود تا مردم مسلح نشوند اما ارتش از انجام این کار خودداری می ورزید.
بختیار در عین حال معتقد بود که می توان این سلطنت استوار بر دیکتاتوری ۲۵ ساله را اصلاح کرد و در همان روزهای اول رسیدن به نخست وزیری به سراغ تصحیح نکاتی می رفت که معتقد بود اشتباه حکومت بوده است.از طرفی شاهی که او را به نخست وزیری انتخاب کرده بود معتقد بود وی عامل بیگانه است و از پیشوای فکری وی نیز بیزار بود.بختیار خود از شاه نفرت داشت و این نفرت را بیان می کرد و در مقابل فرح دیبا را تحسین می کرد و آن را نیز بیان می کرد، و از سوی امیران ارتش شاهنشاهی همواره متهم بود که می خواهد در نهایت ایران را به سمت جمهوری ببرد.بختیار در حالی نخست وزیر شد که کمتر کسی او را دوست داشت یا می خواست وی نخست وزیر شود و در حالی بعد از ۳۷ روز ناهارش را نیم خورده گذاشت و از دفتر نخست وزیری گریخت که دیگر همراهی یاران سابقش را نداشت.وضعیت او از سال ها ی ۱۳۳۲ و ۱۳۴۲ بسیار بدتر بود.این که شاپور بختیار با کدامین نشانه و راهنمایی این سمت را پذیرفت و امیدوار بود کشور و نظام سلطنت را به کدام مسیر هدایت کند بخشی از رازهای این انتخاب است.آیا همان گونه که بخشی از اعضای جبهه ملی رفتار وی را خودخواهانه بیان می کنندو انتخاب او را ناشی از نیاز به حضور در قدرت می دانند بختیار می خواسته بخشی از قدرت باشد؟کدام قدرت؟ آن هم قدرتی رو به زوال که او را بارها به زندان انداخت و اعضای خانواده اش را همین نظام از وی گرفت.آیا او امیدوار بود بخشی از پیروزی ملت باشد یا می خواست ترمز خشم ملت را بکشد؟شاید باید برای یافتن معمای بختیار و واکاوی آن بار دیگر حوادث زندگی وی را بازخوانی کرد.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)