آموزش جنسیت و روابط جنسی در مدرسه

مقدمه

تابویی به نام سکس یا رابطه جنسی

رابطۀ جنسی در ذهن بسیاری چنان تابوی دهشتناک و فاجعه باریست که حتی زنان و مردان متاهل و یا به سن گذاشته نیز از صحبت کردن و شنیدن دربارۀ آن بخصوص در میان جمع، مطبوعات و رادیو و تلویزیون پرهیز می کنند. تابو همان “مگو”ست. یعنی فرد نه تنها نمی خواهد و یا نمی تواند دربارۀ رابطۀ جنسی حرف بزند بلکه نمی خواهد و نمی تواند در این باره بشنود.

رابطۀ جنسی یک رابطۀ طبیعی ست که تنها تن را شامل نمی شود بلکه عواطف، احساسات، شناخت جنس مخالف و نیز شناخت تن خود را نیز در بر می گیرد. آمارها و پژوهش ها نشان می دهند علیرغم تابو بودن رابطۀ جنسی، به ویژه رابطۀ جنسی پیش از ازدواج، بسیاری از دختران و پسران ایرانی رابطۀ جنسی را پیش از ازدواج تجربه می کنند. پس چه چیز حرف زدن از رابطۀ جنسی یا سکس را به ویژه با کودکان و نوجوانان ممنوع و مذموم می کند؟

اندیشۀ باکره بودن و باکره ماندن (چه دختر چه پسر) تا زمان ازدواج و تجربۀ زناشویی مسئله ایست که در خور تامل و بازاندیشی ست. باکره بودن یا “بکر و دست نخورده” ماندن در حقیقت به معنای ندانستن و بی خبری ست، محروم ماندن از آگاهی و دانشی ست که فقدان آن رابطۀ سالم و صحیح بین زن و مرد را مخدوش و مختل کرده و “شناخت” را منوط به شنیده ها و دانسته های جسته و گریخته از منابع نامطمئن و بی اعتباری همچون گروه همسالان، فیلم و مجلات پورنوگرافی و دسترسی به منابع اینترنتی می کند. ماجرای فیل در تاریکی ست که هرکس با لمس یکی از اندام های فیل در تاریکی، برداشتی جزئی و ناقص از کلیت موجودی به نام فیل داشت. در واقع، نوجوانان و حتی کودکان در همۀ جوامع رابطۀ جنسی را تجربه می کنند اما درک و شناخت آنان از این رابطه، طرف مقابل، و چگونگی و چرایی آن بر آنان پوشیده و یا بسیار مخدوش و ناقص است، و چه بسا به آسیب ها و ضررهای جبران ناپذیر جسمی، جنسی و عاطفی می انجامد که بر سراسر زندگی جنسی آنان سایه می افکند. بروز پدیده هایی نظیر تجاوز گروهی و تجاوز به محارم که به تازگی به شدت رو به افزایش است می تواند نتیجۀ همین به اصطلاح بکر و دست نخورده گذاشتن ذهن کودکان و نوجوانان، عدم آگاهی، فقر اطلاعاتی و کمبود منابع معتبر برای مطرح کردن پرسش ها، رسیدگی به نیازها و در نتیجه عدم رشد و بلوغ جنسی بسیاری از جوانان و حتی بزرگسالان باشد.

در برخی کشورهای اروپایی ازجمله سوئد، “آموزش سکس و برقراری رابطه” جزو مواد درسی اجباری مدارس از مقطع ابتدایی تا دبیرستان است. سوئد نخستین کشوری بود که در سال ۱۹۵۵ رسما این آموزش را در مدارس اجباری اعلام کرد. برخی خانواده های ایرانی، عرب، کورد و ترک از این نوع آموزش در مدرسه راضی نیستند و از حضور کودکان خود در این دوره ها جلوگیری می کنند. سکس-هراسی و تابو ماندن رابطۀ جنسی و حتی دریافت اطلاعات در این زمینه در میان هم وطنان خارج از کشور مرا بر آن داشت که تحقیق و پژوهشی در این زمینه انجام دهم. پژوهش زیر حاصل مکاتبات، گفتگوها و جستجو در وب سایت های مدارس و نیز “انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی در مدارس سوئد^۱” است که متولی و منبع اصلی مواد و روش های آموزش سکس است. تحقیق زیر با تکیه بر مواد و منابعی صورت گرفته است که به درخواست من از سوی انجمن فوق ارسال شده است. همچنین، پاسخ ِ پرسش هایی ست که از یکی از مسئولان این انجمن، آقای هانس اولسون^۲، پرسیده ام.

انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی در مدارس سوئد RFSU

“انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی” سازمانی غیرانتفاعی است که از سال ۱۹۳۳ در زمینۀ آموزش جنسی و سیاست های جنسی فعالیت می کند. بخشی از این انجمن فعالیت سیاسی دارد، غیر مذهبی ست و هدف آن اطلاع رسانی و ترویج دانش، ذهنیت باز، و آگاهی در زمینۀ زندگی مشترک و مسائل جنسی است.

این انجمن براساس دیدگاه آزادیخواهانه و اهمیت حقوق بشر در زمینۀ مسائل جنسی و براساس آزادی های فردی بنیان گذاشته شده است. انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی در زمینۀ آموزش و تعلیم و دفاع از حقوق بشر فعالیت می کند. فعالیت های این انجمن شامل سازماندهی دوره های آموزشی، برگزاری کنفرانس و بحث و گفتگوست. فعالیت های آن در سطح محلی، ملی و بین المللی است. همچنین دارای یک کلینیک تخصصی است که در آن به معلمان، متخصصان، وکلا و شرکت کنندگان آموزش داده می شود. تهیۀ مواد و منابع درسی و روش های آموزشی در زمینۀ آموزش سکس نیز از وظایف و فعالیت های این انجمن به شمار می رود.

حقوق کودک

سازمان ملل متحد در منشور حقوق کودک (کمیتۀ حقوق کودک سازمان ملل متحد^۳) جوامع و دولت ها را ملزم به ارائۀ اطلاعات به کودکان، حمایت و محافظت از کودکان به منظور داشتن ِ زندگی ِ مطابق با گرایش جنسی آنان می کند. حق دسترسی به اطلاعات صحیح، معتبر و تخصصی تاثیر مستقیم بر نحوۀ آموزش کودک در مدارس در زمینۀ آموزش سکس و برقراری روابط انسانی دارد. پژوهش های سازمان بهداشت جهانی (^۴WHO) نشان می دهد آموزش سکس در مدارس اهمیت ویژه ای در حفظ سلامت و بهداشت کودکان دارد.

در صورتی که معلمان آموزش و مهارت های لازم در این زمینه را دیده و مواد و منابع درسی آموزش سکس، سازمان یافته، تخصصی و از ساختار صحیح علمی برخوردار باشد و درطول سال تحصیلی به مرور و گام به گام دنبال شود، این مادۀ درسی می تواند قابل کاربرد بوده و عملا بر نحوۀ تفکر، میزان شناخت و عملکرد صحیح دانش آموزان تاثیری شگرف بگذارد. ساختار روشن، دقیق و منسجم این مادۀ درسی می تواند تاثیری دراز مدت و مداوم بر تفکر و نیز رفتار جنسی دانش آموزان داشته باشد. این ساختار منسجم تضمین می کند که همۀ دانش آموزان از سطح مناسب و معتبری از آموزش سکس و برقراری ارتباط با دیگران برخوردارند. همچنین، این آموزش بر حق کودک و نوجوان به گفتن “نه” (امتنا از داشتن رابطۀ جنسی) و احترام به آن تاکید می کند. هر مرحله از رشد دارای مسائل و مشکلات و لذت های خاص خود است. پس این آموزش باید در طی سال تحصیلی و متناسب با سن، نیازها و بلوغ ذهنی کودک ارائه شود.

سکس یا رابطۀ جنسی چیست؟

هنگامی که پرسیده می شود “سکس یا رابطۀ جنسی چیست؟” بیشتر مردم به رفتارهای جنسی مانند دخول یا نزدیکی فکر می کنند. سکس می تواند تمام انواع رفتارهای عاطفی و جنسی (مانند بوسیدن، در آغوش گرفتن، نوازش کردن، استمناء، سکس کلامی، تخیل یا فکر کردن به سکس، عشوه گری، و غیره) را دربربگیرد، البته به شرطی که احساس شما در هنگام انجام رفتارهای فوق، جنسی یا شهوانی باشد. به عبارتی می توان گفت هر آنچه که فرد را هیجانزده یا شهوانی کند سکس یا رابطۀ جنسی نامیده می شود.

اما سکس، مفاهیم، برداشت ها و رفتارهای جنسی نیز مانند دیگر مسائل انسانی دائما درحال تغییر است. عادت های جنسی نیز تغییر می کنند. مثلا استمنا یا خود-ارضایی در برخی جوامع رفتاری پست و ناپسند شمرده می شود درحالیکه نوع برخورد با این مسئله در جوامع دیگر تغییر کرده و حتی به عنوان رفتاری پسندیده از آن یاد می شود، و این بدان معناست که خود شما باید سکس را برای خود تعریف و معنا کنید.

سکس یا رابطۀ جنسی خوب چیست؟

رابطۀ جنسی خوب یعنی هر دو طرف قبل، در هنگام و پس از رابطۀ جنسی احساس خوبی داشته باشند. به همین سادگی.

چرا کودکان به آموزش سیستماتیک و تخصصی سکس در مدرسه نیاز دارند؟

کودکان و نوجوانان معمولا نسبت به سکس و رابطۀ جنسی بسیار کنجکاوند و پرسش های بسیاری در این زمینه دارند. پرسش هایی نظیر: “رابطۀ جنسی چیه؟ چرا باید رابطۀ جنسی داشت؟ برای بچه آوردن؟ چرا در فیلم های پورنو زن و مردها این طور رفتار می کنن؟ پدوفیلیا یعنی چی؟ اگر کسی بخواهد به من دست بزند (دستمالی کند) چکار باید بکنم؟ در زمان عادت ماهانه می توانم به استخر بروم؟ و یا در این دوره رابطۀ جنسی داشته باشم؟”  آنان به پاسخ های روشن و مستقیم برای سئوالات خود و نیز آگاهی از چگونگی کارکرد و واکنش بدن خود نیاز دارند.

کودکان و نوجوانان حق دارند دربارۀ بدن خود، اندام های جنسی و کارکردهای آن بدانند و با مفاهیمی مانند تعصب، تبعیض، پیش داوری، خواست طرف مقابل، خشونت و تاثیر آن بر فرد مقابل آگاه شوند. آموزش صحیح و تخصصی رابطۀ جنسی می تواند عزت نفس و حس ارزشمند بودن نوجوان و توانایی او در دوست داشتن و نیز عواطف جنسی سالم را در کودک و نوجوان تقویت کند.

با توجه به وجود منابع گوناگونی مانند اینترنت، نسل جدید زودتر به بلوغ فکری و جنسی می رسد. بنابراین آموزش سکس و رابطۀ جنسی را می توان از سنین پایین آغاز کرد. بجای آنکه کودک یا نوجوان مجبور شود اطلاعات خود را از همسالان یا مجلات پورنو و یا فیلم ها و اینترنت به دست آورد، که در اکثر موارد اطلاعاتی ناقص و نادرست است، بهتر است مدرسه وارد عمل شود و از طریق معلمان آموزش دیده، مسائل و پرسش های جنسی کودکان را مطرح کند، در کلاس درس به بحث و گفتگو بگذارد و پاسخ های تخصصی و معتبر به دانش آموزان ارائه کند.

“آموزش رابطۀ جنسی و برقراری رابطه” در مدارس

انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی می گوید “سکس و نیازها و روابط جنسی باید به طور حرفه ای و تخصصی آموزش داده شود. باید به این نوع آموزش از منظر حوزۀ دانش مانند دیگر مواد و موضوعات درسی نگریسته شود و معلمان باید برای ارائۀ آموزش صحیح و حرفه ای و ایجاد محیطی مناسب جهت بحث و بررسی و پرسش و پاسخ، تعلیم داده شوند.”

کودکان برداشت ها و ذهنیت هایی دربارۀ هویت خود و برقراری رابطه با دیگری دارند. دوستی و عشق از مضامین محوری زندگی آنان است.  درعین حال، کودکان و نوجوانان اغلب احساس تنهایی می کنند. برخی از آنان در مدرسه یا محیط های بازی مورد تحقیر یا خشونت همسالان خود قرار می گیرند یا این رفتار را نسبت به دیگر کودکان دارند. آزار و اذیت و تحقیر نمونه های بارز خشونت هستند و تا حدودی با سکسوالیته یا مسائل جنسی در ارتباطند. مدرسه باید محلی امن برای بحث در زمینه های هویت، چگونگی برقراری رابطۀ سالم و شناخت خود باشد. این بحث ها مسلما باید در محیطی آرام و مثبت صورت گیرد تا از شدت تنش ها بکاهد.

در برنامۀ آموزش سکس و رابطۀ جنسی مسائل مربوط به شناخت خود (اگزیستانسیالیسم) متناسب با سطح سنی کودک به طور جدی مطرح و بررسی می شوند. “من که هستم؟ که می خواهم باشم؟ دیگران به من چگونه نگاه می کنند؟ چطور بفهمیم که عاشق شده ایم؟” از جمله پرسش هایی هستند که در زمینۀ هویت و شناخت خود مطرح می شوند.

هانس اولسون، یکی اعضاء انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی در پاسخ به این پرسش که به کودکان سنین گوناگون چه آموزشی داده می شود می گوید: “کودکان سنین چهار تا ۱۰ سال بسیار راحت تر و روراست تر هستند و شرم و خجالتی از صحبت کردن دربارۀ اندام ها و احساسات جنسی خود ندارند و پرسش های خاص و روشنی مطرح می کنند. خوب است که دربارۀ بدن و چگونگی شکل گیری جنین و تولد نوزاد با آنان صحبت شود. دربارۀ اینکه عشق و محبت چیست و چه حسی دارد، اندام های جنسی چه هستند، چگونه کار می کنند، بهداشت این اندام ها و نیز انواع گرایش های جنسی اعم از گرایش به جنس مخالف و موافق، و اینکه چگونه از حس بدی که به دلیل انجام کاری که دوست نداریم در ما ایجاد شده است خلاص شویم.

با کودکان سنین ۱۰ تا ۱۳ می توان روشن تر و صریح تر صحبت کرد. می توان موضوعاتی مانند خود-ارضایی، پورنوگرافی کودکان، اینکه این فیلم ها و عکس ها در اینترنت چه تاثیری بر کودکان و نوجوانان و سرنوشت آنان و سوءاستفاده های جنسی دارد، درک دانش آموزان از برنامه های تلویزیونی که در آن صحنه های روابط جنسی نمایش داده می شود، مطرح نمود.

بحث و گفتگو در مورد نقش های جنسیتی از موضوعات پیچیده ای هستند که طرح آنها در مقاطع ابتدایی دشوار است اما می توان در مقاطع بالاتر و بخصوص در دورۀ دبیرستان آنها را مطرح کرد. طرح این موضوع را می توان با پرسش های دانش آموزان آغاز کرد. پرسش هایی در زمینۀ عشق چیست، حسادت چیست، چطور رابطه ای را آغاز کنیم، چطور رابطه ای را پایان دهیم، و جنسیت یعنی چه.

نترسیم

هم معلم و هم دانش آموزان باید جرات حرف زدن در این زمینه را پیدا کنند. این کار در آغاز برای هر دو (معلم و دانش آموز) دشوار است. اما نباید در این نقطه درنگ کرد. اجازه دهید دانش آموزان در بحث شرکت کنند حتی اگر بحث ها بسیار جزئی شوند مثلا به بحث در مورد کلیتوریس کشیده شود. سپس درمی یابید که هیچکس کامل و بی نقص نیست. همۀ ما همزمان با دانش آموزان همچنان می آموزیم. بگذارید کنجکاوی ایجاد شود و مثل جوانه رشد کند و بیرون بزند، دانش آموزان فرصت پیدا کنند تا سئوال های خود را فرموله کنند و احساسات به کلام درآیند. مهم است که دربارۀ احساسات و عواطف، ارزش ها، واژه ها، تن و جامعه بحث و گفتگو شود. اما این بحث ها نباید کلی باشد. بلکه قابل لمس و کاربردی باشد مثلا اینکه چطور می توان حس خوبی در شریک عاطفی یا جنسی خود ایجاد کرد؟

به خاطر داشته باشید که دانش آموزان باید در بحث ها شرکت اما نباید همه چیز را کنترل کنند. مثلا در بحث های گروهی، دانش آموزان نباید از یکدیگر بپرسند “آیا تا به حال سکس داشته ای؟” در عوض می توان فیلمی را که در آن این اتفاق افتاده مورد بحث و بررسی قرار داد. این معلم است که تصمیم می گیرد چه چیز مهم است و باید دربارۀ آن حتما صحبت شود.

روش های آموزشی

روش ها و متدهای آموزشی نیز توسط معلم و باتوجه به نیاز کلاس اتخاذ می شوند. روش های اینتراکتیو (تعاملی) مانند گفتگو، پرسش و پاسخ، تئاتر، نمایش فیلم، بازدید از منابع بیرون از مدرسه مانند محل انجمن آموزش سکس و رابطۀ جنسی، و غیره بسیار مفید است.

مطمئنا موضوعاتی وجود دارد که برای دختران جذابیت بیشتری دارد. مثلا دورۀ خونریزی ماهانه از موضوعاتی است که دختران پرسش ها و ندانسته های زیادی دارند. معلم باید در توانمند کردن دختران بکوشد، از آنان بخواهد شرم و حس انزجار نسبت به دورۀ ماهانۀ خود نداشته باشند. از بین بردن شرم از زنانگی در دختران نوبالغ اهمیتی بسزا در روند آموزش رابطۀ جنسی و شناخت زنانگی خود دارد. مثلا برای این کار، “کارین اکلوند^۵” معلم دورۀ متوسطه، از دختران می خواهد به ترشحات واژن خود توجه کنند، این ترشحات را لمس، و در آینه به اندام های جنسی خود نگاه کنند. “کارین” می گوید با تولید کنندگان لوازم بهداشتی تماس گرفته و از آنان خواسته تا برخی محصولات خود مانند نوار بهداشتی و لوسیون های شستشوی واژن و کاندوم برای او بفرستند. دانش آموزان (پسر و دختر) با این محصولات آشنا می شوند، و دربارۀ کاربرد و تاثیر آنها بحث می کنند.

اکثر معلمان آموزش سکس و رابطۀ جنسی در مدارس می گویند، برخلاف آنچه تصور می شود، پسران در جلسات بحث بیشتر پرسش های احساسی مطرح می کنند. مثلا می خواهند بدانند عشق چیست، چطور قدم اول را بردارند و پیشنهاد دوستی بدهند، چگونه می توانند به طرف مقابل نشان دهند که او را دوست دارند، چطور می توانند مطمئن شوند که طرف مقابل از این رابطه حس خوبی دارد.

البته پسران سئوال هایی نیز در زمینۀ خود-ارضایی که از دلمشغولی های مهم آنان است مطرح می کنند. از دیگر موضوعاتی که پسران نسبت به آن کنجکاو هستند، گرایش جنسی همجنسگرایانه است. این فرصتی طلایی پیش می آورد تا معلم دربارۀ تبعیض، قضاوت های سختگیرانه، توهین و تحقیر و خشونت صحبت کند و احترام به تفاوت ها و گرایش های متفاوت را به بحث بگذارد.

در پایان باید خاطر نشان کرد که آموزش های جنسی به معنای تشویق کودکان به برقراری رابطۀ جنسی نیست و فقط شناخت آنان از مفاهیمی را بالا می برد که بدون این کلاس ها شاید تا میانسالی برای آنان گنگ و ناشناخته باقی بماند. درضمن این آموزش، درک درستی از رابطۀ انسانی دو طرفه به کودک و نوجوان می دهد که در واقع بر پایۀ احترام متقابل، پرهیز از اعمال زور، آسیب زدن به احساسات و عواطف  یا جسم طرف مقابل و خشونت پرهیزی بنا نهاده شده است، و فراتر از آن شناخت خشونت و سوءاستفاده های جنسی و ویژگی های آن و چگونگی بیرون آمدن از این موقعیت و گزارش به والدین یا پلیس یا درمیان گذاشتن با معلمان و مسئولان مدرسه، و در یک کلام توانمندسازی کودک در برابر آسیب های جنسی است.

منابع

1. Riksförbundet för sexuell upplysning, RFSU
2. Hans Olsson
3. UN Committee on the Rights of the Child
4. World Health Organization

Carin Eklund

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)