تحقیقی پیرامون مفاهیم حقوقی به مناسبت دادگاه یک جنایتکار در سوئد

معمولا واژگانی مثل جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی را به جای یکدیگر به کار می‌برند. انگار این واژگان به مفهوم واحدی دلالت می کنند.

اما این طور نیست و این کلمات دارای تعاریف دقیق خود هستند و مفاهیم و پیامد‌های متفاوتی دارند.

جنایت جنگی چیست؟

همان طور که از واژه جنایت جنگی» بر می‌آید جنایاتی هستند که در ارتباط با یک درگیری مسلحانه خواه بین‌المللی باشد یا نه به وقوع می‌پیوندند.

جنایت جنگی به طیف گسترده‌ای از اعمال اطلاق می شود از جمله تجاوز و شکنجه که اگر در زمان صلح یا در شرایط خشونت آمیزی که درگیری مسلحانه نباشد حادث گردند، تحت قوانین بین‌المللی قابل مجازات خواهند بود. لذا جنایات جنگی نقض و عرف جنگ است. با این وجود هر نقض قوانین جنگ، جنایت جنگی نخواهد بود.

نقض قوانین و عرف جنگ تنها زمانی جنایت جنگی شناخته می شود که به انداز کافی جدی باشد که مرگ، جراحت، تخریب یا تصاحب غیر قانونی مال را در بر داشته باشد. یا بدون آن که به طور فیزیکی مستقیما اشخاص یا اشیاء را به خطر اندازند، ارزش‌های مهم را نقض کنند.

برای مثال جنایات جنگی شامل سو‌ءاستفاده از اجساد، رفتار تحقیر آمیز با اشخاص، واداشتن افراد به انجام کارهایی که مستقیما به عملیات نظامی دشمن کمک می‌کند، نقض حق محاکمه عادلانه، استفاده و بکارگیری کودکان زیر ۱۵ سال برای مشارکت در درگیری‌های مسلحانه و گرسنگی دادن به غیرنظامیان می‌گردد.

مثلا درحالی که دزدیدن نان از روستائیان نقض احترام به اموال شخصی ایشان است، اما پیامدهای این عمل به اندازه‌ای جدی نخواهد بود که آن را جنایت جنگی بدانیم، در مقابل بمباران نانوایی این روستا با هدف گرسنگی دادن به جمعیت غیر نظامی یک جنایت جنگی تلقی خواهد شد.

به علاوه شماری از نقض‌های کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو و پروتکل اول الحاقی ۱۹۷۷ که طبق تعریف تنها به مخاصمات مسلحانه بین المللی مربوط می‌شود، نه تنها جنایت جنگی هستند بلکه حتی فراتر از آنها به عنوان «نقض جدی» تلقی می‌شوند.

این اعمال شکنجه، آزمایش‌های بیولوژیک، تخریم گسترده اموال، تبعید و گروگان‌گیری می‌باشند.

درباره؛ دادگاه حمید نوری بیشتر بخوانید

آخرین جلسات محاکمه حمید نوری؛ جنگ مستمر بین مجاهدین و حکومت

جنایت علیه بشریت چیست؟

اعمالی همچون شکنجه، تجاوز، برده‌داری و حبس غیرقانونی هم به عنوان جرایم معمولی قابل مجازات هستند و هم بسته به شرایط به عنوان جنایات جنگی یا جنایت علیه بشریت قابل پیگرد هستند.

تفاوت مهم بین جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی در آن است که جنایت جنگی در حین درگیری مسلحانه واقع می‌شوند، در حالی‌‌ که جنایت علیه بشریت ممکن است در هر زمان واقع گردد، از جمله زمان صلح یا در شرایط خشونت آمیزی که به درگیری مسلحانه نمی‌رسد.

تقاوت دیگر آن است که جنایت جنگی می‌تواند اقدامات منفرد و مجزا بوده درحالی ‌که جنایات علیه بشریت جنایاتی هستند که در مقیاس بزرگی مرتکب می‌شوند.

آن چه که اهمیت دارد آن است که  جنایت علیه بشریت به عنوان بخشی از یک حمله گسترده یا نظام‌مند است که علیه جمعیت غیرنظامی هدایت شده است. [شهادت جفری رابرتسون وکیل معروف بین المللی در دادگاه حمید نوری]

برای مثال، یک عمل منفرد تجاوز که مرتبط با یک درگیری مسلحانه مرتکب می شود به وضوح یک جنایت جنگی است.

اما اگر این عمل به عنوان بخشی از یک الگوی گسترده‌تر و نظام مند تجاوز به غیرنظامیان واقع شده باشد جنایت علیه بشریت است.

ویژگی جنایت علیه بشریت

۱. فعل باید به عنوان بخشی از یک حمله گسترده که علیه جمعیت غیرنظامی هدایت شده حادث شود. حمله باید در یک مقیاس بزرگ بوده و شمار بسیاری از قربانیان را شامل شود.

برای مثال در پرونده آکایسو، دادگاه بین‌المللی کیفری برای رواندا یا ICTR واژه گسترده را به عنوان اقدامی عظیم، مکرر و در مقیاس بزرگ که به صورت جمعی و با جدیت قابل ملاحظه‌ای انجام شده و علیه قربانیان بسیاری هدایت شده تعریف شد.

۲. این اعمال باید به عنوان بخشی از یک حمله نظام‌مند علیه جمعیت غیرنظامی باشد. حملات باید سازماندهی شده باشد.

در این جا تصریح شده که هیچ الزامی در خصوص آن که این سیاست گذاری باید رسماً به عنوان سیاست دولت تصویب شود وجود ندارد. هرچند که باید نوعی برنامه یا سیاست از پیش تصور شده وجود داشته باشد». در هر دو این حالت ها مرتکب جنایت باید از حمله آگاه بوده و متوجه باشد که اعمال او بخشی از حمله است.

نسل کشی چیست؟

این واژهتا پیش از جنگ جهانی دوم شناخته شده نبود. این واژه genocide ترکیبی از دو کلمه است: کلمه یونانی genos به معنای تولد وگونه و کلمه لاتین caedere به معنای کشتن یا قتل عام کردن.

بنابراین به معنای کشتن یا قتل عام شدن مردم به علت آن چه که هستند می‌باشد. طبق تعریف حقوقی اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری، جنایت نسل‌کشی هنگامی به وقوع می‌پیوندد که یکی از اعمال فهرست شده در بند ۶ با نیت نابودی بخش یا تمامی یک ملت، قومیت، نژاد یا گروه مذهبی و امثال آن به وقوع بپیوندد. [اریک داوید در دادگاه حمید نوری؛ قتل عام ۶۷ یک نسل کشی است]

چه کسانی قابل پیگرد هستند؟

طبق حقوق بین‌المللی بشردوستانه حاکم بر جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی، افراد از نظر کیفری مسئول عمل یا ترک فعل خود هستند.

تنها افراد را می‌توان برای این جرایم مسئول دانست و نه نهادها همچون گروه‌های مسلح سازماندهی شده، گروه‌های سیاسی یا دولت‌ها را.

سمت‌‌ها، مقام‌ها و تبعیت‌های مرتکب جرم همگی بی ربط هستند.  [فایل صوتی منتظری در مورد قتل‌عام ۶۷]

رفتاری که می‌تواند به مسئولیت فردی بیانجامد عبارتند از: ارتکاب واقعی جرم، مشارکت در انجام آن به عنوان شریک جرم، تسهیل ارتکاب جرم به وسیله جمع کردن قربانیان در یک محل برای کشتار آتی آنان، تامین سلاح، برنامه ریزی یک جرم تا در آینده توسط دیگران اجرا شود، تحریک یا تشویق کردن اشخاص دیگر برای ارتکاب جرم یا فرمان دادن ارتکاب یک جرم…

مثال های دیگر عبارتند از محاکمه های انجام شده در پی نسل کشی در رواندا و مخاصمه در یوگسلاوی سابق.

برای مثال، شهردار موشوباتی (منطقه ای در رواندا) در سال ۱۹۹۹ به یک دادگاه نظامی سوئیسی کشانده شد.

او به جرم ارتکاب جرائم متعددی در حین نسل کشی ۱۹۹۴، از جمله جنایات جنگی، محکوم گردید.