همنشین بهار: پیمان مینسک و تراژدی در اوکراین

این بحث به «پیمان مینسک» Мінський протокол می‌پردازد که بدون آشنایی با آن، فهم بحران کنونی روسیه-اوکراین میسر نیست.

برای پایان‌دادن به جنگ در شرق اوکراین (منطقه دُنْباس)، طرف‌های درگیر؛ ۵ سپتامبر ۲۰۱۴ در شهر مینسک Minsk – پایتخت کشور بلاروس – با میانجیگری رهبران فرانسه و آلمان (فرانسوا اولاند – آنگلا مرکل)، گفتگو کردند و توافقنامه‌ای نوشته شد. پروتکل مینسک را سازمان امنیت و همکاری اروپا (هایدی تاجیافینی)، فدراسیون روسیه (میخائیل زورابوف)، اوکراین (لئونید کوچما)، و مسؤولین وقت جمهوری «دونِتسک» (الکساندر زاخارچنکو) و «لوهانسک» (ایگور پلوتنیتسکی) امضا کردند.

تفاهم‌نامه ۵ سپتامبر ۲۰۱۴ (مینسک۱) نتوانست جنگ را متوقف کند. با تشدید دوباره درگیری‌ها، توافق جدیدی در فوریه ۲۰۱۵ در سیزده ماده امضا شد و رهبران گروه نُرماندی (روسیه، فرانسه، اوکراین و آلمان) که همزمان در مینسک گرد هم آمده بودند از آن حمایت کردند.

توافق مذکور، دربرگیرنده آتش‌بس، خارج کردن تسلیحات از مناطق درگیری، تبادل زندانیان و انجام اصلاحات قانون اساسی بود و طرف‌های درگیر متعهد به انجام برخی اقدامات سیاسی و نظامی شدند، ازجمله خروج همه تشکل‌های مسلح خارجی، از دو منطقهٔ مورد مناقشه (دونتسک و لوهانسک).

روسیه وجود هرگونه نیرویی در مناطق شرقی اوکراین را رد کرد و اینکه اصلاً طرف درگیری نیست. بنابراین خود را ملزم به پایبندی به مفاد آن نمی‌داند.
طبق توافق‌نامهٔ مینسک ۲، استقلال‌طلبان شرق اوکراین و نیروهای دولتی اوکراین، نباید تا فاصله ۲۵ کیلومتری خط مقدم باشند و از سلاح‌های خمپاره انداز و موشک انداز… استفاده کنند تا حریمی عاری از تسلیحات به عرض ۵۰ کیلومتر ایجاد شود. اما برخلاف انتظار پس از انعقاد قرارداد آتش‌بس، دو طرف دائماً آن را نقض کرده و از سلاح‌های سنگین هم استفاده کردند.

حکومت اوکراین که قرار بود طبق پیمان مینسک؛ حق خودمختارى دو منطقه دونباس را به رسمیت بشناسد، نه تنها نقاطی از جمهوری‌های دونتسک Донецьк و لوهانسک Луганська را اشغال نمود، پیوستن به ناتو را هم وارد قانون اساسى کرد. روسیه نیز نفوذ خود را در اوکراین از طریق گروه‌های طرفدار خودش در دونباس Донба́сс حفظ کرد.

ظاهراً طرفین مذاکره (در تئوری) موافق بودند که اجرای توافق مینسک بهترین چشم‌اندازها را برای صلح ارائه می‌دهد. اما مسکو و کی‌یف هر کدام تفسیر خاص خودشان را داشتند، و منطقه دونباس اوکراین، آبستن حوادث تازه بود. مسکو اصرار داشت که ابتدا انتخابات محلی در مناطق جدا شده برگزار و سپس خودمختاری سیاسی به جمهوری‌های دونتسک و لوهانسک اعطا شود، اما اوکراین که پیوستن به ناتو را در سرداشت، انتخابات محلی مزبور را نپذیرفت.

در پیامد این اوضاع؛ روسیه ادعا کرد اوکراین به دنبال از بین‌رفتن قرارداد مینسک و مُلغی‌کردن آن است. اوکراین هم مدعی شد روسیه در صدد است استقلال جمهوری‌های دونتسک و لوهانسک را به رسمیت بشناسد، ازهمین‌رو باید قرارداد مینسک لغو گردد.

همه از پیمان مینسک دم می‌زدند. ناتو عنوان می‌کرد روسیه باید به قول و قرارهای داده‌شده در عهدنامه مینسک که در سال ۲۰۱۵ نوشته شد، پایبند باشد. به نظر روسیه حمایت غرب از کی‌یف در نقض توافق میسنک به تراژدی در اوکراین خواهد کشید و اوکراین برای حل بحران، راهی جز پیمان مزبور ندارد…

اواخر اکتبر ۲۰۲۱؛ بحران روسیه-اوکراین، به تنش بین المللی انجامید و اتحادیه اروپا، ناتو، کشورهای مشترک‌المنافع، سازمان پیمان امنیت جمعی و مثلث لوبلین (لیتوانی، لهستان و اوکراین) را درگیر کرد. در دسامبر ۲۰۲۱، روسیه پیش نویس دو معاهده را که حاوی درخواست‌هایی مبنی بر آنچه «تضمین امنیتی» می‌شمرد، عرضه کرد. تعهد بر عدم پیوستن اوکراین به ناتو و نیز کاستن از تعداد سربازان و سخت‌افزار نظامی ناتوی مستقر در شرق اروپا. در صورت عدم تحقق کامل این تقاضاها، مسکو تهدید به پاسخ نظامی نامشخص می‌کرد.

ایالات متحده و دیگر اعضای ناتو این درخواست‌ها را رد کرده، و به روسیه هشدار دادند اگر به اوکراین حمله کند تحریم‌های بین‌المللی «سریع و شدید» خواهند بود.

گفتگوهای دوجانبه دیپلماتیک آمریکا-روسیه در ژانویه ۲۰۲۲ به جایی نرسید. در ۲۱ فوریه ۲۰۲۲، روسیه رسماً دو منطقه جداشده از اوکراین – دونتسک و لوهانسک – را به عنوان کشورهای مستقل به رسمیت شناخت و به دُنْباس (در شرق اوکراین) سرباز اعزام کرد، حرکتی که به عنوان خروج عملی روسیه از توافقنامه مینسک تلقی شد. ۲۲ فوریه، پوتین اعلام کرد که توافقات مینسک دیگر وجود ندارد و در همان روز شورای فدراسیون (روسیه) متفقاً به او اجازه داد از ارتش در خارج از روسیه استفاده کند. صبح ۲۴ فوریه، پوتین اعلام کرد که روسیه یک «عملیات نظامی ویژه» را در دُنْباس شروع می‌کند و یک حمله تمام عیار به اوکراین را کلید زد. مدت کوتاهی پس از آن، گزارش‌هایی مبنی بر انفجارهای بزرگ از چندین شهر در مرکز و شرق اوکراین، از جمله کیف و خارکف منتشر شد، در حالی که نیروهای تهاجمی آبی خاکی روسیه در اودسا Одесса هم فرود آمدند…

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پانویس

جدا از توافقنامه مینسک (که اشاره شد)؛ آشنایی با قحطی سالهای ۱۹۳۲-۱۹۳۳ در اوکراین (هولودومور)، همچنین «تفاهم‌نامه بوداپست…» به فهم بحران روسیه-اوکراین کمک می‌کند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

هولودومور HOLODOMOR

هولودومور (Голодомор) اشاره به قحطی سالهای ۱۹۳۲ و ۱۹۳۳ در اوکراین است که از نگاه مخالفین استالین، سیاست‌های او بدان دامن زد. به گفته آنان، هدف آسیب‌زدن به جمعیت دهقان و سرکوب جنبش میهن‌پرستی اوکراین بود و ازهمین رو هولودومور را کشتار در زمان صلح توصیف می‌کنند و اینکه پیآمد آن قحطی تصنعی، برهم‌زدن پایگاه اجتماعی اوکراین علیه حکومت کمونیسم و کنترل دولت بر تمامی اقشار جمعیت بود.

تجارت در مناطق روستانشین ممنوع وعرضه مواد غذایی به روستاها متوقف شد، هرگونه استفاده از غلات جهت پرداخت دستمزد در مناطق، تحت تعقیب قرار می‌گرفت و سیستم جریمه‌های طبیعی و حبس کالا به اجرا گذاشته شد. سال ۲۰۰۶ دولت اوکراین که هولودومور را کشتن از طریق گرسنگی توصیف نمود، آن را با عنوان نسل‌کشی به رسمیت شناخته است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تفاهم‌نامه بوداپست Budapest Memorandum

دسامبر ۱۹۹۴؛ در بوداپست مجارستان، در رابطه با الحاق بلاروس، قزاقستان و اوکراین به پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، تضمین‌های امنیتی ارائه شد. روسیه، بریتانیا، ایالات متحده، همچنین چین و فرانسه نیز در اسناد جداگانه در برابر استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی اوکراین، بلاروس و قزاقستان تضمین‌هایی دادند. گفته شد تا سال ۱۹۹۶، بلاروس، قزاقستان و اوکراین از سلاح‌های هسته‌ای خود دست می‌کشند. تا آن زمان، اوکراین سومین انبار بزرگ تسلیحات هسته‌ای جهان را داشت. پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده اعلام کردند که دخالت روسیه نقض تفاهم نامه بوداپست و نقض تعهدات در قبال اوکراین و تمامیت ارضی آن است. روسیه اعلام کرد بعکس، این ایالات متحده است که تفاهم نامه بوداپست را نقض کرده، چرا که پشت ناآرامی‌ها و کودتای تحریک شده در اوکراین است…

بعدها، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، علناً درباره تفاهم نامه بوداپست Budapest Memorandum با این استدلال که به دلیل قدرت قهری روسیه، هیچ تضمینی برای امنیت ندارد، اظهار نظر کرد. پوتین از اظهارات زلنسکی به عنوان بخشی از ادعاهای خود مبنی بر اینکه اوکراین می‌تواند سلاح هسته‌ای تولید کند، استفاده کرد و شد آنچه شد…