آیا افکار عمومی همیشه همین جور شکل می گیرد؟

جمعه شب گذشته، در ساعاتی که انتخابات یازدهمین دورۀ ریاست جمهوری اسلامی ایران جریان داشت، “نشست ویژه ای در آمستردام برای رصد روند این انتخابات با حضور سخنرانانی از هلند و ایران برپا بود”؛ ابتکار خوبی که “زمانه” نیز در آن سهم، و ای بسا سهم مقدم، داشت. خسته نباشید!

در یکی از برنامه های این شب که به پروندۀ اتمی جمهوری اسلامی و وضع حقوق بشر در ایران اختصاص داشت، آقای کیس هومان Kees Homan، پژوهشگر ارشد انستیتو کلینگندال [۱]Clingendael، ابراز داشت که “اکثریت مردم ایران خواهان سلاح هسته ای است”. وقت پرسش که شد، من از او پرسیدم: “آیا من درست شنیدم که شما گفتید اکثریت مردم ایران خواهان سلاح هسته ای است؟ اگر آری، بر چه اساس؟” آقای هومان تأئید کرد که چنین گفته است، مرا به نظرپرسی انستیتوی بین المللی صلح International Peace Institute (IPI) ارجاع داد، گفت که طبق این نظرپرسی بیش از ۷۰ درصد مردم ایران خواهان دسترسی به سلاح هسته ای است و بر قابل اعتماد بودن نظرسنجی مذکور نیز تأکید کرد.

بیش از ۷۰ درصد؟ آشنائی مختصر من با انستیتوی بین المللی صلح مانع از آن بود که فکر کنم این مؤسسه به عمد عددسازی کرده باشد. ۲۴ ساعت پس از این گفتگو هم نتیجۀ انتخابات اعلام شد، که اگر انتساب یک خواست کلی رأی دهندگان به آن روا باشد، ای بسا آن خواست دست کشیدن جمهوری اسلامی از ماجراجوئی هسته ای اش باشد؛ تا چه رسد به دسترسی به سلاحهای هسته ای. این توهم البته می تواند توهم اکثریت مردم ایران باشد که غنی سازی اورانیوم، یعنی دسترسی به تکنولوژی هسته ای و این یکی هم یعنی چارۀ هر درد حتی بیدرمان ما.

باری، به جستجوی گزارش نظرپرسی مذکور پرداختم و آن را تقریباً به سهولت در اینترنت یافتم:

http://www.ipinst.org/news/general-announcement/209-iran-lebanon-israelis-and-palestinians-new-ipi-opinion-polls.html

در این لینک فایلی هست که عین سؤالات مطرح شده و پاسخهای داده شده در آن مندرج اند (آن را برای شما ضمیمه کرده ام).

ملاحظه خواهید کرد که در گزارشی که خود سایت انستیتوی بین المللی صلح نوشته، صحبتی از تمایل اکثریت مردم به سلاح هسته ای نیست و اصلاً سؤالی از این دست که “آیا موافقید ایران سلاح هسته ای داشته باشد؟” هم در آنکت نیامده است. با دیدن سؤال ۲۵ آنکت مسئله کمی روشن می شود: موضوع این سؤال غنی سازی اورانیوم است و ۷۱ درصد از پرسش شدگان خواهان ادامۀ غنی سازی اورانیوم است. یعنی در نظرپرسی مورد نظر ۷۱ درصد از پرسش شدگان به ادامۀ غنی سازی اورانیوم به درجاتی موافق بوده است و نه با دسترسی به سلاح هسته ای.

من در ایمیلی برای آقای هومان این نکته را یادآور شدم و نوشتم:

“آقای هومان گرامی

عصر جمعۀ گذشته من، صمد فرخ سرشت، از شما پرسیدم که مبنای این ادعا کدام است که “اکثریت مردم ایران خواهان دسترسی به سلاح هسته ای است؟”. منبع شما نظرپرسی انجام شده در سال ۲۰۱۰ در میان مردم ایران است. در این فاصله من گزارش این نظرپرسی را خواندم. من فعلاً وثاق این نظرسنجی را زیر سؤال نمی برم[۲]. از انتخابات ریاست جمهوری روز جمعه گذشته هم نتیجه ای استخراج نمی کنم و خودم را به سؤالی از شما محدود می کنم: آیا شما جواب پرسش شدگان به سؤالهای ۲۵ و ۲۷[۳] نظرپرسی را با هم مقایسه کرده اید؟ اگر آری، پس چگونه می توانید از پاسخ سؤال ۲۵ نتیجه بگیرید که موضوع بر سر دسترسی به بمب اتم است و نه ادامۀ غنی سازی اورانیوم؟

ساعتی بعد ایمیلی از آقای هومان دریافت کردم که در آن آمده است:

“باید اقرار کنم که من خود نظرپرسی را نخوانده ام. مبنای من صفحۀ ۱۳ گزارش ضمیمه است (آقای هومان به ضمیمه ایمیل اش سند دیگری را ضمیمه کرده بود). من در تدوین سند ضمیمه همکاری داشته ام و در یکی از جلسات شگفتی ام را از چنین حمایت قاطع مردم ایران برای داشتن سلاح هسته ای ابراز داشتم. به من اطمینان داده شد که نظرپرسی انجام شده قابل اعتماد است”.

مراجعۀ من به صفحۀ ۱۳ سند ارسالی آقای هومان هم چیز بیشتری را در مورد ادعای خواست اکثریت مردم ایران برای داشتن سلاح هسته ای روشن نکرد. در سند اخیر نیز عیناً همان ادعا، با ارجاع به نظرپرسی انستیتوی بین المللی صلح، تکرار شده است. به عوض، این نیز روشن شد که سند ارسالی آقای هومان، سندی است که “شورای مشورت دهنده در امور بین المللی” Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) برای وزارت امور خارجه هلند تولید کرده است.

از این قرار انستیتوی بین المللی صلح نظرپرسی بسیار شکننده ای کرده است (پرسش تلفنی از ۷۰۲ نفر در ایران)، که در آن مطلقاً این سؤال که “آیا موافق ادامۀ برنامۀ هسته ای برای دسترسی به سلاح هسته ای هستید؟” مطرح نشده است. اما پژوهشگر ارشد انستیتو کلینگندال و نیز ارگان مشورت وزارت امور خارجۀ هلند دارند با استناد به آن ادعا می کنند که “اکثریت مردم ایران خواهان دسترسی به سلاح اتمی اند”.

شایق شده ام بدانم منشأ این خطا از کجا است. اما هنوز به نتیجه ای نرسیده ام.

مسئولان محترم

درخواست من از شما این است که لطفاً نوشته حاضر را در سایت “زمانه” درج کنید. همچنین، از آنجا که در نشست جمعه شب گذشته غیرفارسی زبانانی هم حضور داشتند و به علاوه این نوشته الزاماً توسط عموم حاضران در آن نشست خوانده نخواهد شد، به نظر من وظیفۀ رسانه ای شما است که نسبت به “راستگردانی” اطلاع اشتباهی که سخنران مدعو شما به حاضران داد، اقدام کنید. لطفاً اکر در این باره جور دیگری فکر می کنید لطفاً به من اطلاع دهید.

با احترام

صمد فرخ سرشت

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)