مکانیسم ماشه چیست و چگونه عمل می‌کند؟
بعد از فراز و نشیب‌ها و تنش‌های فراوان بین نظام ولایت فقیه و آمریکا و تروئیکای اروپایی و بعد از آنکه نظام در ۱۵ دی ۹۸ پنجمین گام کاهش تعهدات برجامی را برداشت کشورهای اروپایی روند مکانیسم ماشه را فعال کردند. مکانیسم ماشه چیست و چگونه عمل می‌کند؟
با خروج آمریکا از برجام در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۹۷ و شروع دور جدید تحریم‌ها علیه نظام، حکومت که دریافت آبی برایش از جانب کشورهای اروپایی در رابطه با طرح مبادلات اقتصادی به وسیله ساز و کار مالی ویژه [اینس‌تکس] گرم نمی‌شود سعی کرد به روش همیشگی باج‌گیری و با گذاشتن ضرب‌الاجل، جهت خروج از برجام، اروپا را در مقابل عمل انجام‌شده قرار دهد.
روحانی در روز چهارشنبه، ۱۸ اردیبهشت ۹۸ رسما کاهش تعهدات برجام را آغاز کرد.
هر چند در طی این مدت طرف حساب‌های اصلی اروپایی (فرانسه، آلمان، انگلیس) سعی کردند که اینس‌تکس را فعال کنند تا مانع از به هم خوردن روابط اقتصادی خود با نظام شوند و به نوعی این بازار بزرگ را برای خود حفظ کنند، اما فشارهای آمریکا مانع از برپایی انجام چنین مبادلات اقتصادی شد.
کاهش تعهدات برجامی نظام
در گام اول کاهش تعهدات برجامی نظام در ۱۸ اردیبهشت، نظام «افزایش میزان اورانیوم غنی‌شده را در دستور کار قرار داد.» روحانی پس از اعلام این گام گفت: «امروز ما نمی‌خواهیم از برجام خارج بشویم و امروز روز پایان برجام نیست».
در گام دوم کاهش تعهدات برجامی نظام در ۱۶ تیر، «عدم پایبندی به حفظ سطح غنی‌سازی اورانیوم، مورد توجه قرار گرفت.»
در روز ۱۸ تیر ۹۸ و در پی گام دوم کاهش تعهدات برجام از سوی نظام، بیانیه‌یی مشترک از جانب اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی صادر و در آن درخواست تشکیل کمیسیون ویژه مشترک برجام مطرح شد. امری که شاید بتوان آغاز روند مکانیزم ماشه نامید. نظام متعاقب آن اعلام کرد قصد خروج از برجام را ندارد.
متعاقبا عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه نظام، ارجاع پرونده هسته‌ای نظام به شورای امنیت ملی سازمان ملل متحد را «غیرقانونی» خواند.
در گام سوم کاهش تعهدات برجامی نظام در ۱۵ شهریور ، «گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای سازمان انرژی اتمی بر اساس نیازهای فنی»، در دستور کار نظام قرار گرفت.
در گام چهارم کاهش تعهدات برجامی نظام در روز ۱۵ آبان، «گازدهی به ۱۰۴۴ عدد سانتریفیوژ در تاسیسات فردو و رونمایی از نسل جدید سانتریفیوژها در تاسیسات نطنز انجام شد.»
در پی گام چهارم کاهش تعهدات برجامی نظام، ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه، روز ۶ آذر ۹۸ به نظام هشدار داد که پاریس به طور جدی در حال بررسی استفاده از مکانیسم ماشه در برجام است.
ژان ایو لودریان در پارلمان فرانسه گفت: «هر دو ماه یکبار لطمه‌ای (در توافق هسته‌ای توسط ایران) وارد می‌شود، تا امروز که از خودمان سؤال می‌کنیم و من این را خیلی واضح می گویم که مکانیسم حل اختلاف در توافق را اجرا کنیم.»
لودریان با اشاره به تظاهرات آبان در ایران گفت: «با توجه به رفتار رهبر ارشد ایران و حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در برخورد با معترضان، به نظر می‌رسد که منطق آمریکاییان در مورد لزوم واردکردن حداکثر فشار [بر حکومت ایران] درست بوده است.»
در ۷ آذر در پاسخ به هشدار فرانسه درباره توسل اروپایی‌ها به مکانیسم ماشه، عباس موسوی، سخنگوی وزارت امورخارجه نظام، اظهارات وزیر خارجه فرانسه را «غیرمسئولانه» و توسل به این اقدام تنبیهی را غیرممکن دانست.
در ۱۰ آذر سه کشور فرانسه، انگلستان و آلمان در یک بیانیه مشترک به نظام در مورد استفاده از مکانیسم ماشه در صورت ادامه نقض برجام هشدار دادند.
جلسه کمیسیون مشترک ناظر بر برجام ۱۵ آذر، در حالی که نظام تا این تاریخ، چهار گام در راستای کاهش تعهدات برجامی خود برداشته بود، در وین برگزار شد.
اعضای باقیمانده توافق هسته‌ای در چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و مدیران کل سیاسی، از ایران خواستند که به تعهدات هسته‌ای خود بازگردد و به آن پایبند بماند. کشورهای اروپایی همچنین تاکید کردند فعلا از «مکانیسم ماشه» نمی‌خواهد استفاده کنند.
نظام در روز ۲ دی اعلام کرد که یک فعالیت تازه را در راکتور آب سنگین اراک آغاز کرده است. همزمان در این روز علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی نظام گفت: «حرکت اروپا به سمت مکانیسم ماشه خلاف خواست و نیت آنها است، اما اگر این مکانسیم فعال شود چیزی از برجام باقی نمی‌ماند.»
جواد ظریف، وزیر خارجه نظام در روز ۸ دی در مسکو به اتحادیه اروپا هشدار داد که نمی‌تواند از مسیرهایی که در برجام برای مقابله با نقض این توافق تعیین شده، «علیه ایران استفاده کند». وی افزود: «بهتر است کشورها به جای اینکه دنبال برجام باشند، دنبال اجرای تعهدات‌شان در این توافق باشند».
گام پنجم کاهش تعهدات برجامی نظام
نظام شامگاه یکشنبه ۱۵ دی‌ماه و در پی جسدشدن قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه به دست آمریکا در نزدیکی فرودگاه بغداد، گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای برجام را به طور رسمی برداشت و تعهدات باقی‌مانده‌اش در چارچوب برجام از جمله درباره تعداد سانتریفیوژها را کنار گذاشت.
اگر چه در بیانیه‌ای که توسط نظام صادر شد، آمده بود «در صورت رفع تحریم‌ها و منتفع‌شدن نظام از منافع برجام … آماده بازگشت به‌تعهدات برجامی خود می‌باشد» اما از آنجا که رفع تحریم‌ها مطلقاً متصور نیست، عموم ناظران سیاسی این اقدام نظام را عملاً خروج از برجام تلقی کردند.
در واکنش به این اقدام نظام، دونالد ترامپ گفت که «ایران هرگز سلاح هسته‌ای نخواهد داشت!»
تاثیر جسدشدن سلیمانی روی لاشه برجام
روحانی در روزهای اخیر و پیش از جسدشدن سلیمانی بارها، از فواید برجام سخن گفت و ملتمسانه به‌آمریکا پیام می‌داد که اگر دست از تحریم‌ها بردارد او آماده مذاکره و بعهده گرفتن تمامی تعهدات برجامی خود می‌باشد.
اما جسدشدن سلیمانی معادلات را به‌گونه‌یی برهم زد که این قبیل پیامها و درخواستها هم موضوعیت خود را از دست داد و آخرین روزنه امید به اروپایی‌ها در مورد احیای برجام را مسدود کرد.
فعال کردم مکانیسم ماشه
در پی گام پنجم کاهش تعهدات برجامی نظام، سه کشور اروپایی روز سه‌شنبه، ۲۴ دی، خبر دادند که روند مکانیسم ماشه را علیه تهران فعال می‌کنند.
بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای اعلام کردند: «به دلیل اقدام‌های ایران چاره‌ای نمانده جز این که مکانیسم حل اختلاف را فعال کنیم. ما این استدلال را که ایران حق دارد از تعهدات برجامی خود بکاهد، قبول نمی‌کنیم. به جای بازگشت از این مسیر، ایران تصمیم گرفته است که اجرای تعهداتش را هرچه بیشتر کاهش دهد. ایران، برخلاف اظهاراتش، هرگز مکانیسم حل اختلاف را فعال نکرده است و هیچ دلیل قانونی برای توقف اجرای مفاد این توافق ندارد.»
مکانیسم ماشه چیست؟
در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام تعریف شده است در صورتی که هر یک از طرف‌های باقیمانده در برجام [حتی یک کشور] باور داشته باشند که ایران با اقدامات خود توافق را نقض کرده می‌توانند روندی را آغاز کنند که تنها در مدت ۶۵ روز به شورای امنیت و بازگشت خودکار تغییرها منتهی می‌شود.
طبق این بندها، در صورت اختلاف و نقض پایبندی این توافق توسط امضاکنندگان این توافق، کمیسیون مشترک تشکیل می‌شود.
چنانچه در این کمیسیون اختلاف ظرف مدت ۱۵ روزه حل و فصل نشود، موضوع در سطح هیئت وزیران خارجه ۴+۱ طرح و رسیدگی خواهد شد و در صورت عدم حل و فصل اختلاف در سطح وزرای خارجه ۴+۱، ظرف ۱۵ روز، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵ روز نظریه هیأت مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد و در صورت عدم حل اختلاف [حداکثر ۳۵ روز]، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع خواهد شد.
در صورتی که شورای امنیت سازمان ملل ظرف ۳۰ روز به تعلیق تحریم‌ها رای ندهد، تحریم‌ها در چارچوب قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت خود به خود به اجرا گذاشته خواهند شد و مکانیسم ماشه فعال خواهد شد.
بازگشت همه تحریم‌ها اما با این تفاوت که در این مرحله هیچ کشوری حق وتو ندارد و شورای امنیت با استناد به بند ۴۲ فصل هفتم منشور ملل متحد تا اقدام نظامی علیه نظام می‌تواند پیشروی کند.
کاهش یکسویه تعهدات از جانب نظام
شایان ذکر است در بند ۳۶ برجام آمده است: «چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه ۱+۵ تعهدات خود را رعایت نکرده‌اند، می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع کند» اما نظام یکسویه تعهدات خود را کاهش داد و طبق ماده ۳۶ برجام عمل نکرد. امری که سه کشور اروپایی را مجبور به فعال‌کردن روند مکانیزم ماشه و رفتن به سوی آمریکا کرد.
تمایل سه کشور اروپایی به سمت آمریکا
خبرگزاری آلمان به نقل از وزرای خارجه سه کشور اروپایی بعد از فعال‌کردن روند مکانیسم ماشه نوشت «با توجه به اقدامات ایران، هیچ انتخاب دیگری نداشتیم، برای ثبت نگرانی‌هایمان و اینکه ایران به تعهداتش در برجام پایبند نیست به کمیسیون مشترک رجوع می‌کنیم».
بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا نیز روز سه‌شنبه ۲۴ دی از دونالد ترامپ خواست تا «توافق هسته‌ای ایران را با یک توافق جدید مورد تأیید خود» جایگزین کند.
برایان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در نخستین واکنش به اقدام سه کشور اروپایی عضو برجام برای فعال کردن سازوکار رفع اختلاف در توافق برجام، ضمن استقبال از این اقدام اروپا، گفت: «آمریکا امیدوار است شاهد همراهی اروپایی‌ها با تلاش‌های آمریکا برای انزوای دیپلماتیک رژیم ایران باشد.»
دو روز پس از اقدام اعضای اروپایی برجام، جواد ظریف؛ وزیر خارجه نظام آن را «مردود» توصیف کرد و عباس عراقچی؛ معاونش آن را «تصمیمی غلط در زمانی اشتباه» خواند.
پس از قیام دی ۹۶ بود که ترامپ اعلام کرد از برجام خارج می‌شود و روحانی بارها به این امر اذعان کرد. حال لودریان نیز بعد از سرکوب تظاهرات قیام آبان و هنگام فعال‌کردن روند مکانیسم ماشه از «لزوم وارد کردن حداکثر فشار بر حکومت ایران» سخن گفت.
به عبارت دیگر اگر مکانیزم ماشه مجدداً فعال شده است تنها به‌دلیل شرایطی است که قیام مردم ایران به طرف حساب‌های بین‌المللی تحمیل کرده است و از این به بعد نیز چنین خواهد بود.
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.