در این چند دهه گذشته یکى از پرسش هاى عام این بوده که چرا این همه امام زاده در ایران هست و حتى در پرت ترین نقاط ایران هم مقبره ها و بقعه هائى با این عنوان وجود دارد.
مفهوم عام کلمه امام زاده در فرهنگ شیعى، ایرانى، به معنى کسانى گفته میشود که از نَسَب به خانواده پیامبر اسلام برسد.
اما تعداد زیاد این بقاع در سراسر ایران این سوال را پیش میاورد که مگر چه تعداد از اولاد على بن ابى طالب به طور مشخص ، به ایران هجرت کرده بودند که در این تعداد و با این وسعت پراکندگى وجود داشته باشند ؟
دو نوع نگاه افراطى در این ضمینه وجود دارد.
یکى افراطیون مذهبى که بلا استثناء همه این بقاع را متبرک دانسته و طبق سنن شیعى واجب الزیاره میشمارند و همه را به هر نحوى شده حتى با جعل شجره نامه به خاندان پیامبر اسلام میرسانند.
نگاه افراط گراى دوم درست در طرف مقابل است که همه این امام زاده ها را صرفأ اعرابی میدانند که به ایران حمله کردند .
این در حالى است که اعراب بعد از حمله به ایران تا دویست الى سیصد سال بعد به بعضى از نقاط ایران نرسیدند و در واقع این نقاط مورد تصرف از طریق نظامى قرار نگرفتند و تا چند قرن بعد هم نشانى نه از اعراب در آن مناطق بود نه از اسلام (مانند مازندران) .
هر چند که این مبحث امامزادها در این چند سال گذشته دستمایه نوعى طنز شده است و به نوعى ادبیات “امام زاده سازى” را به روى کار آورده اما با کمى تأمل میشود متوجه شد که اساس، چیز دیگر است.
در زمان حاکمیت مروان بن حکم و بدست حجاج بن یوسف ثقفى، بسیارى از علویان کشته شدند، و آنان که جان به در بردند یا به ایران مهاجرت کردند یا به مصر، هر چند تعقیب ها ادامه یافت و خیل دیگرى از علویان در این تعقیب و گریز کشته شدند .
علویان به واسطه شیعه بودنشان مورد پذیرش مردمى قرار میگرفتند و علت آن بود که در زمان خلافت امویان و عباسیان ، شیعیان در نقش و فرم اپوزسیون به شکل امروزى قرار داشتند (این نزدیک ترین تمثیل براى درک موقعیت علویان با ساختار اجتماعى امروز است)
و مردم هم که زیر سلطه سلاطین محلى با حمایت خلفاى وقت بودند که به طور حتم وضعیتى نابسامان بوده است .
این یکى از علل ازدیاد وجود این مقبره ها در ایران است اما باز هم علت اصلى نیست.
سرزمین ایران کنونى (با در نظر گرفتن جغرافیاى پیرامونش در قرن هاى گذشته) همواره گرایش به تصوف داشته که به طور حتم این مختص به زمان حال و حتى بعد از ورود اسلام نیست.
افرادى که به خاطر زهد و تقوى و نوع زندگیشان همواره مورد احترام مردم این سرزمین بوده و هستند و همانطور که قبلا گفته شد این سنت از قبل از ورود اسلام رواج داشته است و در حقیقت پیش از آنکه یک سنت اسلامى باشد، یک سنت بوم سرزمینى است.
این عرفان که در زمان زندگیشان مورد احترام مردم بوده اند ، بعد از وفات هم این احترام حفظ میشده و نه تنها از میزان احترام در گذر زمان کم نمیشده است بلکه با مرور زمان و انتقال کرامات شخص به صورت سینه به سینه، و گاهأ با غلو در جایگاه شخص، به این احترام افزوده نیز میشده و با گذر زمان به تقدس میرسیده است.
بیشتر کسانى که امروز به نام امام زاده مشهورند، عارفان و پیران طریقت بوده اند که بعد از مرگ هم مورد احترام مردم آن منطقه بوده اند و نه اینکه الزامأ نوادگان پیامبر باشند.
اما به نظر میرسد تغییر اسم به “امام زاده” ، باید از دوران صفویه شروع شده باشد که به نوعى اولین حاکمیت قدرتمند شیعیان در تاریخ بوده ، هر چند که قبل از آن نیز سلاطینى همچون آل بویه شیعه مذهب بوده اند اما هیچ گاه قدرت فراگیر نداشتند.
در حقیقت مردم محلى که داراى چنین آرامگاه هائى بودند با متصل کردن این بقاع به امامان شیعه سعى در بالا بردن جایگاه آن شخص داشته اند .
از همین روى است که گاهأ یک بقعه به نام امام زاده شناخته میشود اما نام فرد یک نام ایرانى اصیل است و یا با پیشوند ” شاه ” یا “پیر” و یا “بى بى” همراه است .
بقاع و دفینه ها
در طى قرن ها خاک ایران همواره مورد تهاجم و کشمکش بوده است ، نتیجه این هجوم ها و جنگ ها به طبع نا امنى بوده است.
بسیار افراد و خانواده هاى ثروتمند و حتى حاکمان محلى بوده اند که از قبور و بقاع براى حفظ ثروت خود استفاده کرده اند ، یعنى گنج خود را در کنار یار زیر یک بقعه که براى مردم مقدس بوده دفن کرده اند تا از سپر “تقدس” براى حفظ دارائى هاى خود استفاده کنند و این امر تا آنجا متداول بوده که ضن آن میرود در بعضى موارد با رواج شایعه اى مبنى بر به خاک سپرده بودن یک فرد مقدس ، اقدام به ایجاد یک بقعه جعلى یا امام زاده کرده باشند .
چه بسى که با گذشت زمان ، مورد اصلى یعنى گنج مدفون به فراموشى سپرده شده اما آن شایعه ساخته شده به قوت خود پابرجا مانده و حتى بیشتر قوت گرفته باشد و در مرور زمان با نقل حکایت به سبک سینه به سینه و با غلو در کرامات بقعه، روز به روز به کرامات فرضى افزوده شده باشد و اینچنین از یک شایعه یک مکان مقدس براى مردم ساخته شده باشد.
اما سوء استفاده و درامد زائى از این اماکن به نسبت پدیده اى نو و جدید است که از یک قرن گذشته رواج یافته که به طور حتم هر کجا که درامد و پول باشد، شیادان مردم فریب هم خواهند بود.
خلیلى
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.