فاجعه شلیک به هواپیمای مسافربری خط هوایی اوکراین، که حدود صد روز از وقوع آن گذشته است، به نحو غیرقابل انتظاری مشروعیت سپاه پاسداران و اقتدار او را در بین بخش کوچک باقی‌مانده از پایگاه اجتماعی حکومت دینی با چالش مواجه کرده است به گونه‌ای که اصلا بیراه نیست اگر عنوان کنیم سپاه نتوانست بعد از این فاجعه کمر راست کند. این فاجعه که همزمان شد با کشته شدن یکی از فرماندهان کلیدی سپاه، آنچنان نظم فرماندهی سپاه را به هم ریخت که دست و پا زدن‌های سردار سلامی برای بازسازی توان از دست رفته، بیشتر به تلاش ناامیدانه غریقی می‌ماند که به هرچیزی چنگ می‌زند، حتی به آنتن ویروس‌یاب! اینکه فرمانده کل قوا چه معامله‌ای با ایشان خواهد کرد و چه سرنوشتی به خاطر بی‌لیاقتی او در جمع کردن بحران‌هایی که سپاه در آنها فرورفته، در انتظارش است، الان مد نظرم نیست. اما نکته دیگری وجود دارد که باید توجه کرد. همانگونه که سالها پیش نوشتم، از دست رفتن پایگاه اجتماعی سپاه، دو وضعیت را پیش خواهد آورد. یکی این است که سپاه بیش از پیش حالت سازمانی به خود می‌گیرد و از حالت نهادی خارج می‌شود. این به این معنا است که سپاه همانند یک نیروی کلاسیک رزمی عمل می‌کند با این تفاوت که قدرت سیاسی را هم در دست خواهد گرفت. به عبارت دیگر، فرایند سکولار شدن سپاه و تبدیل آن به نیرویی که بر اساس منافع درونی خود عمل می‌کند و نه آموزه‌های ایدئولوژیک، شدت خواهد گرفت. وضعیت دوم نیز رادیکال شدن و تهاجمی‌تر شدن بیشتر این سازمان است در مقابل اعتراضات مردمی ناشی از عدم کارآیی ذاتی نیروهای این سازمان. اما نتیجه چه خواهد بود؟ اینکه دو قطبی موجود در بنیان‌های جامعه تشدید خواهد شد، و این یعنی اینکه مدل تاریخی و آشنای «همه در برابر دولت» دوباره عمل خواهد کرد. توجه کنیم که جمهوری اسلامی گفتمان جدیدی در تاریخ حکمرانی سرزمین ایران بوده است و همانگونه که قبلا هم نوشتم، برای اولین بار در تاریخ این سرزمین، نوعی از دولت مدرن را با قرائت دینی و اتکاء به بخشی از متن جامعه برساخته است. همانگونه که دکتر کاتوزیان هم تذکر داده است، سرشت تاریخی حکمرانی در سرزمین ما همواره بر دوگانه دولت – ملت ابتناء داشته که در آن دولت خودمختار هیچ طبقه اجتماعی را نمایندگی نمی‌کرده، و این فقط نظام اسلامی بود که برای اولین بار در تاریخ سرزمینمان، حاکمیت با تلفیقی از دولت مدرن و قرائت دینی توانست بخشی از متن توده -و نه طبقات اجتماعی- را نمایندگی کند. با سازمانی شدن بیش از پیش سپاه، صورت حکمرانی در ایران نیز دستخوش تغییر خواهد شد. از هر طرف که نگاه کنیم، فاجعه سقوط هواپیمای مسافربری، آبستن حوادثی به مراتب بزرگتر از آنچه در وهله اول به نظر می‌رسید است.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)