حکم زندان محمد رسول‌اف، منعکس‌کننده فضای خطرناک فعالیت هنرمندان مستقل

«باید بپذیریم که برای تغییرات در ساختار کشور و اصلاح کشور ناچار به پرداخت هزینه هستیم و هر کس به اندازه‌ای این هزینه را خواهد پرداخت.»

۲ مرداد ۱۳۹۸ – محکومیت فیلمساز برجسته محمد رسول‌اف به یک سال زندان به دلیل محتوای فیلم‌هایش بیانگر محیط سیاسی خطرناکی است که هنرمندان مستقل ایرانی در آن به سر می‌برند.

رسول‌اف در روز در ۳۰ تیرماه و تنها یک روز پس از دریافت حکمی که ظرف یک جلسه دادگاه صادر شد، در مصاحبه‌ای به کمپین اطلاع داد که وی همچنین به مدت دو سال از «عضویت در احزاب و سازمان‌های سیاسی و اجتماعی» ممنوع شده است. او از پاییز ۱۳۹۶ نیز ممنوع‌الخروج و ممنوع‌الکار بوده است.

هادی قائمی، مدیر کمپین حقوق بشر در ایران در این باره گفت: «با وجود سانسورهای تحقیرآمیز و آزار و اذیت هنرمندان، سینمای ایران مورد تحسین بین‌المللی قرار گرفته است.» وی اضافه کرد: «تنها جرم رسول‌اف دنبال گرفتن دیدگاهی هنری است که روایت حکومت از فرهنگ و جامعه ایران را بازتاب نمی‌دهد.» 

هادی قائمی اضافه کرد: «این حکم عجیبی که برای رسو‌ل‌اف صادر شده، نشان می‌دهد که فیلمسازان مستقل هزینه‌ی بالایی بخاطر رعایت نکردن قوانین محدودکننده و بی‌اساس حکومت پرداخت می‌کنند.»

محمد رسول‌اف: «کار من قصه‌گویی است.»

رسول‌اف به کمپین گفت: «کار من در سینما قصه‌گویی است. برایم عجیب است که مرا بابت قصه گفتن به تبلیغ علیه نظام متهم ‌می‌کنند. داستان هیچ‌کدام از فیلم‌هایم سیاسی نیست، بلکه نقد اجتماعی است که تبدیل به بازتاب سیاسی می‌شود.» وی افزود: «به جای درک آن، فیلم را به یک جور هتاکی به حکومت تعبیر کردند. به نظرم تحمل نکردن انتقاد و نداشتن حوصله یک اندیشه عقب‌ افتاده است.»

فیلمسازان مستقل در ایران با فشارهای بسیاری از سوی دولت مواجه هستند تا در نتیجه آن از انتقاد شدید از سیاست‌های حکومت و انتشار داستان‌های مربوط به فرهنگ و جامعه ایرانی خودداری کنند.

حکومت ایران تاریخچه مستندی از آزار و اذیت فیلمسازان مستقلی دارد که در برابر این فشارها مقاومت می‌کنند. حکومت همچنین همه هنرمندان کشور را تحت فشار قوانین سانسور محدودکننده و بی‌اساس خود قرار می‌دهد که این امر توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شود.

تا به حال چندین کارگردان به زندان محکوم شده و فیلم‌های بسیاری به دلیل عدم اجرای این قوانین ممنوع شده‌اند.

در زمستان سال ۱۳۹۴، فیلمساز مستند کرد ایرانی کیوان کریمی با اتهام «توهین به مقدسات» به ۲۲۳ ضربه شلاق و یک سال زندان محکوم شد. در پاییز سال ۱۳۹۲، کمیسیون امور فرهنگی مجلس از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواست تا هشت فیلم ایرانی را از جمله «عصبانی نیستم» که ادعا می‌شد از جنبش سبز حمایت می‌کند، ممنوع اعلام کند. در آذرماه سال ۱۳۸۹، رسول‌اف همراه با دیگر فیلمساز برجسته ایرانی جعفر پناهی به اتهام «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی» و «تبلیغ علیه نظام» به شش سال زندان محکوم شد. 

در دادگاه تجدید نظر، حکم زندان او به یک سال کاهش پیدا کرد اما این حکم تجدید نظر اجرا نشد. رسول‌اف بار دیگر پس از جلب ستایش‌های بین‌المللی نسبت به فیلم «لِرد»، از جمله دریافت جایزه اول در بخش خاص جشنواره فیلم کن در سال ۱۳۹۶، توسط دولت ایران مورد پیگرد قرار گرفت. پس از بازگشت او از جشنواره فیلم کن به ایران در پاییز سال ۱۳۹۶، مقامات پاسپورت او را مصادره کردند و به او اطلاع دادند که دیگر اجازه ساخت فیلم ندارد.

«لِرد» در مورد یک کشاورز ماهی‌گلی روستایی است که تلاش می‌کند با وجود فسادهای سیستماتیک امرار معاش کند. این فیلم توسط جمهوری اسلامی ممنوع‌الاکران شد.

رسول‌اف چندین بار از سال ۱۳۹۶ توسط دادگاه فرهنگ و رسانه احضار و بازجویی شده است.

او به کمپین حقوق بشر ایران گفت: «در جایی از متن حکم، قاضی نوشته است متهم یعنی من هیچ فیلمی درباره رشادت‌های ملتم نساختم.» رسول‌اف خاطرنشان کرد که عین کلمات قاضی را به یاد ندارد و فقط مضمون آن را بیان می‌کند. «همین طور در جای دیگری از حکم جملاتی با این مضمون آمده که از آنجا که فستیوال‌های غیرایرانی به من جایزه داده‌اند و مخاطبان غیر ایرانی برای من دست زده‌اند و آنها دشمن نظام به حساب می‌آیند پس من هم دشمن هستم.»

رسول‌اف افزود که اکثر اتهاماتی که علیه او در دادگاه مطرح شد بر فیلم «لِرد» و فیلم دیگری از او با نام «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند» متمرکز بود. در فیلم دوم رسول‌اف آزار و اذیت شهروندان بهایی توسط دولت ایران را به تصویر می‌کشد. 

او افزود: «در جلسات بازپرسی از تمام فیلم‌هایم سوال کردند. حرف اصلی‌ در بازجویی‌ها این بود که من سیاه‌نمایی کردم و نسبت به شرایط نقد ناسالم دارم و امید در آثارم وجود ندارد.» رسول‌اف ادامه داد: «من از قاضی محترم پرسیدم آیا فیلم‌هایم را دیدید؟ گفت نه. گفتم پس چطور می‌خواهید قضاوت کنید. گفت تحلیلی که از سوی دستگاه‌های امنیتی درباره من شده برایش کافی است و همین‌طور سوال و جواب‌هایی که از من می‌کند.»

بدبینی نسبت به روند دادگاه تجدید نظر

ناصر زرافشانوکیل رسول‌اف به کمپین گفت که اقدامات موکل او به معنی «تبلیغ علیه نظام» نیست و او درخواست تجدید نظر از این حکم را ارائه خواهد کرد. وی اضافه کرد: «این حکم بر اساس ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی صادر شده است. متاسفانه این ماده به کرات و به شکل کلیشه‌ای درباره متهمان مورد استفاده می‌گیرد و محکومیت‌هایی بر مبنای آن صادر می‌شود.»

این وکیل دادگستری در ادامه گفت: «اما تبلیغ علیه نظام بر اساس قانونی که آن را تعریف می‌کند شامل اقداماتی می‌شود که از سوی فردی علیه نظام و علیه سیستم جمهوری اسلامی صورت می‌گیرد. بنابراین تبلیغی که بر اساس چارچوب ساختار موجود اما نسبت به عملکرد دستگاه‌ها با مقامات صورت بگیرد تبلیغ علیه نظام نیست، این انتقاد است.» 

رسول‌اف به کمپین گفت او نسبت به منصفانه بودن روند دادگاه تجدید نظر و «شنیده شدن» حرف‌هایش «بدبین» است. او گفت: «به نظرم سیستم قضایی جمهوری اسلامی دغدغه اصلی‌اش حفظ نظام است و نه اجرای قانون. جز اندوه و تسلیم و دیدن این رفتار ظالمانه کار دیگری نمی‌توانم انجام دهم.»

رسول‌اف ادامه داد: «فکر می‌کنم باید بپذیریم که برای تغییرات در ساختار کشور و اصلاح کشور ناچار به پرداخت هزینه هستیم و هر کس به اندازه‌ای این هزینه را خواهد پرداخت. من هم چنانچه به مسیر فیلم‌سازی مستقل بخواهم ادامه بدهم چاره‌ای جز پرداخت هزینه ندارم.