چاوز: تضاد تاریخ و اقتصاد

سرمقاله امروزم را در روزنامه دنیای اقتصاد اینجا می توانید بخوانید. یادداشتیست که بعد از شنیدن خبر مرگ چاوز دیروز نوشتم:

بعد از یک مبارزه طولانی با سرطان هوگو چاوز رییس جمهور چپگرا و عوامگرای* ونزوئلا امروز در گذشت.  او چهارده سال بر ونزوئلا حکم راند. او آخرین عضو نسلی از سیاستمداران چپگرای آمریکای لاتین بود که با الهام گرفتن از حکومت کمونیستی فیدل کاسترو در کوبا کوشید با آمیزه ای از سیاستهای ضد آمریکایی در عرصه سیاست خارجی و برنامه های رفاه اجتماعی در زمینه اقتصاد برای  ونزوئلا اعتبار بین المللی و برای ونزوئلاییها رفاه و رشد اقتصادی به ارمغان بیاورد. امروز چاوز در حالی جان به جان آفرین تسلیم کرد که کاراکاس پایتخت ونزوئلا پایتخت قتل در جهان است و در آن بیش از ۲۰۰ فقره قتل در سال به ازای هر صد هزار نفر روی می دهد. ونزوئلاییها با قفسه های خالی و کمبود برخی کالاهای اساسی مواجه اند و بنظر می رسد بولیوار پول ملی این کشور در آستانه کاهش ارزش دیگریست.  آیا چاوز مسوول این وضعیت آشفته اقتصادیست؟ پاسخ به این سوال بسیار دشوار است. سیاستهای اقتصادی او برای بسیاری از ونزوئلاییها تاثیری متفاوت از اثرشان  بر اقتصاد   ونزوئلا  داشتند.

در عرصه اقتصاد چاوز یک عوامگرا یا پوپولیست بود. هدف او راضی نگاه داشتن توده مردم و نه گسترش زیرساختهای اقتصادی بود. این یک واقعیت است که چاوز در عرصه اقتصاد به راه حلهای سریع و فوری اعتقاد داشت و با فرمان می کوشید کشتی اقتصاد را به مسیر دلخواهش بیاورد.  او تصمیمات اقتصادی زیادی را در حین برنامه زنده تلویزیونیش «الو، رییس جمهور» در پاسخ به تقاضاهای شنوندگانش می گرفت و کمتر توجهی به مکانیسمهای اقتصادی و بازارها داشت. ابزار او در این راه تفاوتی با ابزار دیگر دولتهای چپگرا در کشورهای در حال توسعه نداشتند: ملی کردن بخش خصوصی، استفاده از درآمد سرشار نفت ونزوئلا و تغییر دادن نرخ برابری پول ملی با ارزهای خارجی.  با اینحال چاوز کوشید برای میلیونها ونزوئلایی کم درآمد و فقیر برنامه های مختلف مبارزه با فقر، خرده وامدهی و بهداشت عمومی را به اجرای بگذارد. برای همین بسیاری  به او در انتخابات پیاپی رای دادند تا در قدرت باقی بماند.  در دهه اول حکومت او بر ونزوئلا بنا به برخی گزارشها  فقر در جامعه ونزوئلا کاهش پیدا کرد، از مرگ و میر نوزادان  یک سوم کاسته شد، مرگ بر اثر سوتغذیه پنجاه درصد کاهش پیدا کرد و جمعیت دانشجویی ونزوئلا دو برابر شد. اما در همین دوره نرخ قتل در کشور چهار برابر شد، تورم به ۱۸ درصد رسید  و فساد اداری گسترش پیدا کرد.

واقعیت اینجاست که چاوز نتوانست ساختار اقتصادی ونزوئلا را تغییر دهد. مانند سایر کشورهای آمریکای لاتین اقتصاد ونزوئلا از دهه هشتاد میلادی از بیکاری، تورم، بی ثباتی اقتصادی، فرار سرمایه، فساد اداری، فقر و عدم وجود یک سیستم قضایی مستقل رنج می برد. نرخ فقر رو به افزایش در این کشور نفت خیز یکی از دلایل بقدرت رسیدن این سرهنگ سابق چتربازان و فرزند دو معلم روستایی بود. بسیاری از مردم کم درآمد ونزوئلا بدنبال یک منجی بودند. چاوز با فریادها و شعارهای دلنشینش آن منجی بود و کوشید برای آنها رفاه را به ارمغان بیاورد بدون آنکه از عوامل بی ثباتی اقتصادی در ونزوئلا بکاهد. افزایش انحصارات دولتی، استفاده گسترده از منابع دولتی در شبکه توزیع مانع از گسترش بازارهای محلی و بومی شد که ثبات و دوام رشد و توسعه اقتصادی را تضمین می کردند. بخش هنگفتی از درآمدهای نفتی در سپرده های ویژه ای ذخیره می شد که رییس جمهور می توانست آنها را به صلاحدید خود هزینه کند و این از شفافیت اقتصادی در کشور کاست. سیاستهای چاوز بر علیه اقلیت سرمایه دار و دارای ارتباطات گسترده با ایالات متحده به فرار مغزها در این کشور دامن زد. در حالیکه اندازه جامعه دانشگاهی در این کشور در حال افزایش بود سرمایه انسانی ونزوئلا در امور صنعتی و بازرگانی کاهش پیدا می کرد. همزمان چاوز بدنبال تحقق رویای آمریکای لاتین متحد بخشی از سرمایه ونزوئلا را در پروژه هایی هزینه کرد که برای اقتصاد ونزوئلا بهره ای نداشتند. او به مصرف کنندگان کم درآمد در ایالات متحده آمریکا سوخت زمستانی ارزان عرضه کرد، اوراق قرضه آرژانتین ورشکسته را خریداری کرد و در اکوادور سرمایه گذاری کرد.

امروز میلیونها ونزوئلایی برای چاوز عزاداری خواهند کرد. او نماد همه چیزهای خوبی بود که یک مصرف کننده در زندگی روزانه اش دوست دارد: سوخت ارزان، بیمه رایگان و کالاهای ارزان قیمت. با اینحال ساختار اقتصادی ونزوئلا در شرایط بهتری از گذشته نیست. شرکت نفت ونزوئلا  PDVSA هنوز تامین کننده ۹۴ درصد درآمدهای خارجی ونزوئلاست. این شرکت قرار بود در سال گذشته به تولید ۵.۸ میلیون بشکه نفت در روز دست پیدا کند. اما تنها می تواند بین ۲.۸ و ۳ میلیون بشکه در روز تامین کند. بسیاری دولت چاوز را به غفلت در تعمیر و نگهداری صنعت نفت ونزوئلا متهم می کنند.  از این میزان ۲۷۰ هزار بشکه در روز به چین برای بازپرداخت وامهای ونزوئلا از این کشور صادر می شود و ۴۰۰ هزار بشکه در روز با تخفیف ویژه به کوبا صادر می شود. از آنجایی که ونزوئلا از گاز طبیعی در تولید برق استفاده نمی کند بخش قابل از سوخت تولید ونزوئلا در خود این کشور سوزانده می شود. ونزوئلاییها از سوخت تقریبا رایگان برخوردارند و مصرف بنزین بسیار بالایی دارند که جلوی صادرات این کالا را می گیرد. ماه گذشته بولیوار، قهرمان ملی محبوب چاوز که اسم واحد پولی ملی کشورهم هست، یک سوم ارزش خود را از دست داد.

چاوز آخرین سیاستمدار از نوع خود در جهان در حال توسعه نبوده و نیست. باز زمانی که کندی رشد اقتصادی و فساد اداری به فقر در جوامع دامن بزند، مردمی که خود را در حاشیه قدرت سیاسی و رفاه اقتصادی می یابند چاوز زمان خود را پیدا خواهند کرد تا بخشی از سهم از دست رفته شان  را از امتیازات و موهبتهای اقتصادی  بدست بیاورند.   زندگی هوگو چاوز محدودیتهای این سیاستمداران و هزینه اقتصادی آنها را به ما نشان می دهد.  تنها اقتصادهای نفتی هستند که می توانند این هزینه ها را بپردازند و حتی این اقتصادها نمی توانند فرصتهای از دست رفته را دوباره بدست بیاورند.
* ترجمه بهتری برای Populist پیدا نکردم.

پ.ن.  در نوشتن این یادداشت از منابع مجله اکونومیست و  http://venezuelanalysis.com استفاده شده است.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)