مروری بر تاریخ جنبش LGBTI ترکیه

ترکیه همسایه‌ی غربی ایران از بسیاری جهات فرهنگی و اجتماعی به ایران نزدیک است؛ اما در زمینه‌ی حقوق اقلیت‌های جنسی و جنسیتی تاریخ متفاوتی را داراست. درواقع همجنس‌گرایی هیچ‌گاه در ترکیه‌ی نوین جرم‌انگاری نشده بود و پس از تأسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ رابطه با همجنس قانونی بوده ‌است. به همین سبب فعالیت اعضای جامعه‌ی LGBTI نیز به‌مراتب با مشکل‌های قانونی کمتری نسبت به ایران مواجه می‌شد.

در پایان دهه ۷۰ میلادی همجنس‌گرایان زن و مرد ترک با کسب استقلال اقتصادی و طی کردن مدارج پیشرفت تحصیلی انجمنی مخصوص به خود تأسیس کردند که این گامی مهم برای آغاز جنبش‌ همجنس‌گرایان در شهرهایی همچون ازمیر بود. ازمیر شهری تاریخی و سومین شهر بزرگ ترکیه، مکانی مناسب برای پیشرفت جنبش LGBTI بود. هرچند پس از کودتای نظامی ۱۹۸۰ تمامی سازمان‌های مردم نهاد از جمله این انجمن بسته شدند و پایه‌گذار جنبش همجنس‌گرایان ازمیر، ابراهیم ارن به آلمان رفت. او در اروپا درباره‌ی جنبش‌های ضد نظامی‌گری، محیط زیست و LGBTI آموخت.

این کودتای نظامی، طعم شیرین آزادی که مردم ترکیه از ۱۹۶۱ بدین سو چشیده بودند را از آنان دریغ کرد اما سبب شد جنبش‌های LGBTI نوینی پا به عرصه بگذارند زیرا که پیش از آن تنها انتخابشان عضویت در جنبش چپ‌گرای ترکیه بود. ابراهیم ارن تلاش کرد که یک حزب سیاسی با گرایش ضد نظامی‌گری، سبز و محلی برای زنان و مردان همجنس‌گرا و ترنسجندر بنیان نهاد اما فضای آن زمان ترکیه قادر به حل این مسئله نبود در نتیجه این حزب سبز رادیکال دموکرات تأسیس نشد. همچنین در مارس ۱۹۸۱ وزارت داخلی، دگرجنس‌پوشی را ممنوع اعلام کرد و به دلیل آنکه دولت حاضر به قبول تغییر جنس افراد ترنس در اوراق هویت آنان نبود، ترنس‌سکشوال‌ها حتی پس از عمل جراحی تطبیق جنس به‌عنوان مرد دگرجنس‌پوش تعریف می‌شدند و اعتراض افرادی همچون بولنت اروزی، خواننده‌ی سرشناس ترنس زن ترکیه، برای به رسمیت شناخته شدن به نتیجه نرسید.

خیابان بی‌اوغلو و استقلال استانبول همواره یک مکان مهم برای جلسات زنان و مردان همجنس‌گرا و ترنسجندر بوده است. در سال ۱۹۸۷ پلیس ترکیه آزار خود علیه کارگران جنسی ترنسجندر را تشدید کرد اما رسانه‌ها تمایلی به پوشش این موضوع نداشتند و سیاست سکوت را برگزیدند.

۳۷ همجنس‌گرا و ترنسجندر برای اعتراض به خشونت رفته بر آنان در پارک “گزی” دست به اعتصاب غذا زدند. این نخستین حرکت جامعه‌ی LGBTI ترکیه بود که صدای آنان را به گوش همگان رساند. گرچه هیچ موفقیت قابل لمسی در آن زمان به دست نیامد اما توجهات داخلی و بین‌المللی را به خود جلب کرد و برخی نویسندگان و هنرمندان ترکیه از آنان حمایت کردند. این اعتصاب غذای ۱۰ روزه تا به امروز نقطه‌ی عطفی در جنبش کوئیر ترکیه محسوب می‌شود.

در سال ۱۹۸۸ جامعه‌ی ترنسجندرهای ترکیه پس از یک جدال حقوقی طولانی به موفقیتی دست یافت و آن حق تغییر جنس تعیین شده در گواهی تولد بود، گرچه این حق تنها پس از تائید کمیسیون پزشکی به آنان داده می‌شد. به‌علاوه خشونت علیه ترنسجندرها تا امروز در ترکیه ادامه دارد.

جنبش LGBTI نوین ترکیه در دهه ۹۰ شروع به آشکار شدن کرد. نخستین تلاش شایان ذکر آنان تلاش برای برگزاری کنفرانس غرور زنان و مردان همجنس‌گرا در سال ۱۹۹۳ در استانبول بود. این کنفرانس برای دوم الی ششم جولای آن سال ترتیب داده شده بود که چند دقیقه مانده به کنفرانس توسط دولت ممنوع شد. این ممنوعیت به بهانه‌ی ارزش‌های سنتی و اخلاقی ترکیه و برهم خوردن آرامش بود. دولت ظاهراً مردانی را به‌منظور راهنمایی پرسنل هتل برای ممانعت از پذیرش شرکت‌کنندگان کنفرانس برای اقامت، به بسیاری از هتل‌های استانبول فرستاده بود. روز بعد، مقامات ۲۸ نماینده‌ی خارجی که بیشتر آنان در راه شرکت در کنفرانس مطبوعاتی در اعتراض به ممنوعیت روز گذشته بودند، بازداشت شدند. آنان به مدت ۵ ساعت تحت بازداشت بودند، در این مدت به امکان انجام تفتیش بدنی و آزمایش HIV تهدید می‌شدند. سرانجام با پرواز ترکیش ایرلاین به آلمان دیپورت شدند. برنامه‌ریز این رویداد پیش‌تر مجوز برگزاری کنفرانس را از وزارت داخلی این کشور گرفته بود.

برجسته‌ترین نتیجه‌ی این اتفاق تأسیس لامبدا استانبول، یکی از مهم‌ترین سازمان‌های LGBTI ترکیه بود. لامبدا استانبول متشکل از یک گروه زنان و مردان همجنس‌گرا درست پس از ممنوعیت کنفرانس تشکیل شد. این گروه تحت عنوان رنگین‌کمان (گوکوساگی) گرد هم آمدند و نام لامبدا استانبول را برگزیدند. نخستین فعالیت این گروه، همکاری با سازمان‌هایی بود که به دنبال جلوگیری از گسترش ویروس HVI و بیماری ایدز بودند. آنان به همراه انجمن جلوگیری از ایدز ترکیه نخستین بروشور سکس ایمن برای مردان همجنس‌گرا را تهیه کردند. لامبدا استانبول در همان سال به عضویت سازمان جهانی ایلگا در آمد.

این فعالیت‌ها به شهرهای دیگر هم کشیده شد، در سال ۱۹۹۴ گروهی از زنان و مردان همجنس‌گرا در شهر آنکارا سازمان کائوس جی ال را تأسیس کردند. آنان همچنین مجله‌ای که مسائل LGBTI ترکیه را پوشش می‌داد منتشر کردند این مجله تا به امروز نیز منتشر می‌شود. در سپتامبر ۱۹۹۵، دومین تلاش فعالین LGBTI توسط فرمانداری استانبول متوقف شد. این دومین حرکت ضد دموکراتیک دولت بود که در دنیای آزاد و به‌وسیله‌ی اینترنت منتشر شد. برخلاف علاقه‌مند نبودن رسانه‌های ترکیه، رسانه‌های دنیا آن را پوشش دادند و وزارت امور داخلی و وزارت فرهنگ ترکیه اعتراض‌های بسیاری دریافت کردند.

در دهه‌ی نود تلاش‌هایی برای تأسیس سازمان‌های زنان همجنس‌گرا همچون دختران سافو (Sappho’nun Kizlari) و خواهران ونوس (Sisters of Venus) انجام شد. لزبین‌ها در آن زمان برای هویت‌یابی خود به‌عنوان بخشی از جنبش در سازمان‌های LGBTI مشکل داشتند.

در ۱۹۹۶ لامبدا استانبول یک برنامه‌ی رادیویی را برای زنان و مردان همجنس‌گرا آغاز کرد. در همان سال دو مجله‌ی LGBTI دیگر منتشر شدند گرچه ادامه چاپ آنان چندان طول نکشید. به‌علاوه در همان سال LEGATO نخستین گروه برای دانش‌آموزان LGBTI ایجاد شد. این گروه باهدف برقراری ارتباط میان دانش‌آموزان همجنس‌گرای کالج تأسیس شد. تا سال ۲۰۰۰ LEGATO یکی از فعال‌ترین گروه‌های زنان و مردان همجنس‌گرا در ترکیه شد که دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و دانشگاهیان همجنس‌گرا را گرد هم می‌آورد و تعداد رو به افزایش اعضای آن امروز ۳۵۰ نفر است.

در ژوئن ۱۹۹۷ دمت دمیر، زن ترنس‌سکشوال فعال، نخستین کسی بود که به‌عنوان زندانی وجدان توسط عفو بین‌الملل به دلیل گرایش جنسی شناخته شد و جایزه‌ی Felipa de Souza به‌پاس خدمات مثال زدنی او به جامعه‌ی خود دریافت کرد. این جایزه در دوم ژوئن ۱۹۹۷ توسط کمیسیون بین‌المللی حقوق بشر زنان و مردان همجنس‌گرا اعطا شد. او بارها زندانی شده، مورد شکنجه قرار گرفت، خانه‌اش ویران شد و کابل تلفنش بریده شد تا صدای او ساکت شود. او همچنان برای حقوق برابر اقلیت‌های جنسی با چندین سازمان غیردولتی (NGOs) همکاری می‌کند.

از سال ۱۹۹۸ بدین سو نیز جلسات شش ماه یک‌بار گروه‌های LGBTI در آنکارا و استانبول برگزار می‌شود. از سال ۲۰۰۰ نیز جنبش LGBTI این کشور دستخوش حوادث بسیاری شده است. موفقیت‌ها و دستاوردهای همچون نخستین رژه‌ی غرور در ژوئن ۲۰۰۳ تا دستاوردی حقوقی همچون به رسمیت شناخته شدن تبعیض بر اساس گرایش جنسی در پارلمان ترکیه و یا نخستین فستیوال فیلم زنان و مردان همجنس‌گرای استانبول در اکتبر ۲۰۰۴. در واقع نامزدی این کشور برای عضویت در اتحادیه‌ی اروپا موجب آزادی بیشتری برای فعالین LGBTI شد.

 در سال ۲۰۱۳ با تغییر شرایط سیاسی ترکیه، این فعالیت‌ها نیز دستخوش فراز و نشیب‌های بسیاری شد. اعتراضات پارک “گزی” یکی از بزرگ‌ترین اعتراضات سراسری در تاریخ این کشور بود که فعالین گوناگونی از عرصه‌های مختلف را در کنار هم جمع کرد. از ۲۰۰۳ بدین سو ۵۰ سازمان LGBTI در سراسر ترکیه تأسیس شده که اکثر آنها با مشکلات قانونی روبه‌رو هستند. چندین حزب سیاسی نیز حقوق جامعه‌ی LGBTI را جز برنامه‌ی خود قرار داده‌اند. از جمله مشکلاتی که اخیراً سازمان‌های LGBTI با آن دست به گریبان شده‌اند، به خشونت کشیده شدن رژه‌ی غرور از سال ۲۰۱۴ بدین سو توسط پلیس ترکیه و یا ممنوعیت فعالیت سازمان‌های LGBTI که سال گذشته وضع شد، است. با این وجود تلاش این فعالین برای ادامه دادن راهی که از چهل سال قبل آغاز شده، ادامه دارد. فعالین جنبش کوئیر ترکیه، امروزه نه تنها علیه همجنس‌گراستیزی که علیه جنس‌گرایی (سکسیسم)، نژادپرستی و تبعیض علیه معلولین و تبعیض طبقاتی و اجتماعی نیز هستند.

گردآورنده و مترجم: روجا رها

#مرکز_مشاوره_رنگین_کمانی را در دیگر شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.

پیامک در تلگرام  

کانال تلگرام

اینستاگرام

فیس بوک

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)