Панбаро даври чӯби борик мепечид ва дар равғани панба фурӯ мебурд. Дар пиёла мекошт шамъи дастсохташро ва оташ мезад то утоқро равшан кунад. Ҳатто агар чароғи Ленинӣ ё ҳамон барқ дршта бошем ҳам онро хомӯш мекард. Мегуфт барои афсона гуфтан бояд фазо ҳам муносиб бошад.

جشن یلدا در طول حکومت شوروی برای مردم آسیای میانه ممنوع بود و این باعث شد که بسیاری از فارسی‌زبانان منطقه این جشن کهن را از یاد ببرند. اما جای امیدواری‌ست که این جشن کهن نیز در کنار بسیاری از جشن‌های دیگر نیاکان ما در کشورهای آسیای میانه عمر دوباره پیدا کند.

 

 Ҷашни Ялдо дар тӯли ҳукумати шӯравӣ барои мардуми Осиёи Миёна мамнуъ буд ва ин боъис шуд, ки бисёре аз форсизабонони минтақа ин ҷашни кӯҳанро аз ёд бибаранд. Аммо ҷои умедворист, ки ин ҷашни кӯҳан низ дар канори бисёре аз ҷашнҳои дигари ниёкони дар кишварҳои Осиёи Миёна умри дубора пайдо кунад.

Моро даври шамъ садо мекард ва афсона мегуфт. Аз туркман ё қирғизбаччае мегуфт, ки дар даврони қадим барои дӯздидани ҳамсаре барои худ ба деҳи онҳо меомад ва зеботарин духтарро пушти асб меандохт ва бо худ мебурд ба ҷое, ки дигар на касе ӯро медид ва на касе ҳам суроғаш мерафт. Афсонаи “Лолачинакон”” ё ” Чилдухтаракон”, ки аз фасонаҳои дӯстдоштаи мо кӯдакон буд. Шояд ба хотири он ки орзуи ҳар яке аз мо буд, ки ба ҷои дуре биравем, чун дар зеҳни кӯдакии мо ҳатман беҳтар аз оне буд, ки мо дар он будем.

Мо мисли парвона даври шамъи дастсохти ӯ менишастем ва ба сояҳояш бар рӯи девор нигоҳ мекардем. Синамои шабҳои ялдои мо буд афсонаҳои модарбузург.
Тобистони соле, ки шӯравӣ фурӯ пошид, ӯ низ даргузашт ва мо ангор ҳамаи ҳастӣ ва расму ойинҳои мардумии худро аз даст додем. Ҳуввияти мо ангор маҳв шуд. Ин ду рӯйдоди ҳамзамон саргардонии азимеро ба ҳамроҳ дошт.
Модарбузург мегуфт шабҳои ялдо мурғи бахт аз осмон мегузарад, чашм ба осмон бошед. Агар нуре дидед, ки аз як гӯша ба гӯшаи дигари осмон мегузарад ва дигарон намебинанд бидонед, ки нури болҳои мурғи бахтро дидаед ва хушбахт хохед шуд. Мо ба ғайр аз нури ҳавопаймо нури дигаре дар осмони худ намедидем. Танҳо нуре, ки дар он солҳои хокистарии шӯравӣ доштем, нури саҳнаҳои рангини қиссаҳои ӯ буд. Ва тарбузе, ки ирониён ба он ҳиндувона мегӯянд.

Шумо чи тавр? Оё ялдои пуррангу қиссаву афсона доштед?

***

پنبه را دور چوب باریکی می‌پیجید و در روغن پنبه فرو می‌برد. در پیاله می‌کاشت شمع ساخته‌اش را و آتش می‌زد تا اتاق را روشن کند. حتی اگر “چراغ لنینی” یعنی برق داشته باشیم هم آن را خاموش می‌کرد. می‌گفت برای افسانه گفتن باید فضا را هم مناسب کنم. مارا دور شمع صدا می‌کرد و افسانه می‌گفت. از ترکمن و یا قیرقیز‌بچه‌ای می‌گفت که در دوران قدیم برای دزدیدن همسر برای خود به ده آنها می‌آمد و زیباترین دختر را پشت اسب خود می‌انداخت و با خود می‌برد به جای که دیگر نه کسی آن دختر می‌دید و کسی هم دنبالش نمی‌رفت. افسانه «لاله‌چینکان بودیم» یا همان «چل‌دخترکان» که از افسانه‌های دوست‌داشته ما بود. شاید به خاطر این که آرزوی هر یکی ما کودکان بود که به جای دوری برویم که در ذهن کودکی ما حتمی بهتر از آنی بود ما در آن بودیم.

ما مثل پروانه دور شمع دست‌ساخت او می‌نشستیم و به سایه‌اش روی دیوار نگاه می‌کردیم. سینمای شب‌های یلدای ما بود افسانه‌های مادربزرگ.

تابستان سالی که اتحاد شوروی فروپاشید او نیز درگذشت. و ما انگار همه هستی و رسم‌ و آیین‌های مردمی خود را از دست دادیم و هویت ما انگار محو شد. این دو رویداد همزمان سرگردانی عظیمی را به همراه داشت.
مادربزرگ می‌گفت شب یلدا مرغ بخت از آسمان می‌گذرد، چشم از آسمان نکنید. اگر نوری دیدید که از یک گوشه به گوشه دیگر آسمان می‌گذرد و دیگران نمی‌بینند، بدانید که نور بال‌های مرغ بخت را دیده‌اید و خوشبخت خواهید شد. ما به غیر از هواپیما چیزی در آسمان نمی‌دیدیم.

اما تنها نوری در آن سال‌های خاکستری شوروی داشتیم، صحنه‌های رنگین قصه‌های او بود… و تربزی که ایرانیان امروز به آن هندوانه می‌گویند.
شما چه طور؟ ایا یلدای پررنگ و قصه و افسانه داشتید؟

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)

این یک مطلب قدیمی است و اکنون بایگانی شده است. ممکن است تصاویر این مطلب به دلیل قوانین مرتبط با کپی رایت حذف شده باشند. اگر فکر می‌کنید که تصاویر این مطلب ناقض کپی رایت نیست و می‌خواهید توسط زمانه بازیابی شوند، لطفاً به ما ایمیل بزنید. به آدرس: tribune@radiozamaneh.com