کودتا بر علیه چه ؟

جمعه شب ١۵ ژوئیه ٢٠١۶ تعدادی از نیروهای ارتش ترکیه با کنترل کانال دولتی این کشور و فرودگاه آتاترک استانبول و چند مکان مهم دیگر، با اعلام کودتا سقوط دولت رجب طیب اردوغان را اعلام و مدعی در دست گرفتن امور شدند. از آن سو اردوغان و نخست وزیر ترکیهبا تاید کودتا و ابراز اطمینان از غلبه بر کودتاچیان، از مردم درخواست آمدن به خیابان ها و مقابله با سربازهای مسلح ارتش و مقاومت در مقابل آنان را داشتند.
این کودتا پس از چند ساعت با شکست مواجه شد و نافرجام ماند. سوای دلایلی که دولت ترکیه و اردوغان برای بروز و شکلگیری این کودتا اذعان داشته اند، خود کودتا نیازمند واکاوی و کنکاش فراوان میباشد چراکه شرایط زمانی، مکانی و امکانی این رویداد استفاده از واژه کودتا را به کلی در زیر علامت سوال قرار میدهد. برای این کار به بررسی نکات مثبت و منفی این رویداد برای شخص رییس جمهور (رجب طیب اردوغان) و دولتی که حزبش “عدالت و توسعه” تشکیل داده است خواهیم پرداخت.
تقریبا از ٣ سال قبل به صورت علنی اردوغان پروژه ای را برای تغییر حکومت از سیستم پارلمانی به ریاستی مدیریت میکند. در این راه تلاشهای بسیاری را از اردوغان شاهد بوده ایم که جدیت و اراده راسخ او برای به انجام رساندن این پروژه را نشانگر میباشد. مهمترین این اقدامات را میتوان کاندیداتوری برای ریاست جمهوری و استعفا از پست نخست وزیری اردوغان، حذف نزدیکان و چهره های بزرگ آک پارتی از سوی او، پاکسازی های عمده در کلیه ادارات و نهادهای دولتی ترکیه، برداشتن مصونیت قضایی بخشی از نمایندگان پارلمان که عمدتا کورد بودند و این اواخر دست بوسی روسیه و اسرائیل را نام برد.
برای تغییر سیستم اردوغان نیازمند آرای نزدیک به دو سوم پارلمانتارن ترکیه میباشد که در شرایط کنونی این امکان برایش فراهم نیست و منقاعد کردن ٣ حزب دیگر نیز دور از دست رس میباشد. راه دوم که تقریبا آخرین راه برای رسیدن به سلطنت رویایی اش میباشد برگزاری همه پرسی و مراجعه به آرای مردم است که پس از انتخابات سال گذشته و از دست دادن سکوهای پارلمان از سوی آک پارتی پروژه اصلی میباشد. اردوغان برای به دست آوردن آرای مردم نیازمند استفاده از راه های افزایش محبوبیت و قرار دادن مردم در شرایط انتخاب حتی مابین “بد و بدتر” میباشد. حافظه تاریخی مردم ترکیه خاطره خوبی از حکومت نظامیان در این کشور ندارد و دست کم شرایط اسفبار اقتصادی و جایگاه ضعیف در میادین بین المللی در کنار نبود فعالیت های حزبی میتواند دلیل محکمی برای مقابله مردم با اقدام نظامیان در راستای رسیدن به قدرت باشد.
اردوغان برای برگزاری این همه پرسی میبایست رای دادگاه بالای ترکیه (anayasa mahkemesi) را داشته باشد. برای بدست آوردن رای اکثریت قضات این دادگاه نیازمند تغییر در ترکیب این قضات بود و این کودتای ساختگی بهانه ای شد تا این ترکیب را نیز در روزهای آتی دگرگون نماید. از دیگر توانایی های این دادگاه امکان فرمان به ارتش به منظور در دستگیری کنترل کشور در شرایط ضروری و حاد میباشد که با تشخیص قضات دولت حتی لغو نیز خواهد شد. در واقع این سناریو تنها برای پاکسازی در میان ارتش و نظامیان ترکیه نبود، نمایش جمعه شب را میتوان بزرگترین گام اردوغان در جهت پاکسازی ارگان های مهم قضایی، نظامی، امنیتی و اداری ترکیه خواند.
ترکیه سالهاست که محل تقابل و کشمکش دو ایدئولوژی متضاد است. از سویی ملی گرایان فاشسیت و اقتدارگرا که ارتش نیز همواره سعی در حمایت این دسته داشته داشته است و از دیگر سو اسلامگرایان نادمکرات و بازهم اقتدار گرا که همواره به دنبال احیای امپراتوری عثمانی بوده اند. اردوغان با رجوع به تاریخ و پیشینه کودتاهای نظامی در این کشور اقدام به پاتکی سیاسی نمود که به گمانش برای سالها میتواند جلودار فروپاشی سلطنت رویایش از سوی ارتش باشد، اما به باور نگارنده چنین نخواهد گشت. این رویداد کودتایی نبود که ارتش برنامه ریزی کرده باشد و عدم موفقیت آن را نمیتوان به مثابه شکست کودتا از سوی نظامیان در آینده نه چندان دور دانست.
علت عدم حمایت احزاب اپوزیسیون از کودتا نیز حتی در صورت وقوع کودتایی واقعی نیز بسیار روشن است. احزابی که خواهان سیستمی سکولار و دمکرات میباشند در حکومتی کودتایی شانسی برای فعالیت و رسیدن به این هدف نخواهند داشت و این یک قعیت تاریخی میباشد. احزابی که در حال حاضر و با تمامی انتقادهای موجود بر سیستم جاری ترکیه و اقتدارگرایی آک پارتی، بازهم حضوری هرچند ضعیف را در صحنه سیاسی کشور دارا میباشند، مسلم است که با کمرنگ شدن این حضور به زور اسلحه مخالف خواهند بود. البته در این میان حزب ملیگرای ترکیه دلیل مخالفتش با کودتا اندکی تفاوت دارد و هرچند در ظاهر همیشه مخالف طرح و برنامه های آک پارتی بوده است اما در نهایت و در اکثر موارد به این پروژه ها رای مثبت داده است. این حزب در اصل به نوعی فریب وعده های پشت پرده اردوغان را خورده است و دلیل مخالفت با کودتا را بیشتر در همسویی و حمایت از اردوغان باید دانست.
اردوغان با این سناریو در کوتاه مدت پیروزی خوبی را بدست آورد که به وسیله آن گامهای بزرگی را در راه رسیدن به اهداف سلطنتی اش برخواهد داشت. تضعیف جایگاه فتح الله گولن در جامعه ترکیه که بزرگترین کابوس رییس جمهور ترکیه در این سالها بوده است نیز یکی از خوشایندترین دستاوردهای این سناریو برایش بود اما واقعیت این است که جامعه ترکیه در بلند مدت بسیاری از لایه های پنهانی رویداد جمعه شب را درخواهند یافت و از دیگر سو پاکسازی های روزهای آتی در ارتش نمیتواند تضمینی برای عدم وقوع کودتای واقعی نظامی باشد.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)