سانسور،خودسانسوری، گذر از خطوط قرمز و هراس از آینده

خبرنگاران ایران- صبا اعتماد: در آستانه برگزاری یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری، آیا فضای مطبوعات مانند ماههای قبل،همچنان امنیتی است یا نه به روال انتخابات های پیشین، قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری با گشایش فضای رسانه ای مواجه خواهیم بود؟ تا چه اندازه شاهد فضای باز در رسانه ها هستیم؟ چقدر از روزنامه نگاران، بدون ترس، مطالب انتقادی می نویسند و پرده از واقعیت بر می دارند؟ آیا با توجه به دستورالعملی که وزارت ارشاد برای مطبوعات ارسال کرده ؛ اهل قلم می توانند بدون سانسور و حتی خود سانسوری، دولتی را که زمانش سر رسیده مورد انتقاد قرار دهند؟ انتقاد از چه کسی ممنوع و انتقاد از چه کسی آزاد است؟ مطرح کردن چه موضوعاتی ممنوعیتی در مطبوعات ندارد و نوشتن و درج کدام مطالب جزو خط قرمزهاست؟ پاسخ به این سوال ها در حالی که ۴۷ روز به یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری و هشت روز به ثبت نام رسمی کاندیداها باقی مانده است؛ شاید هنوز زود باشد و به تعبیر رسانه ای هنوز تنور انتخاباتی داغ نشده است؛ با این وجود صحبت با چند روزنامه نگار حوزه های مختلف، تصویر این روزهای روزنامه نگاران را روشن تر می سازد.

نگرانی روزنامه نگاران از بازداشت

یکی از روزنامه نگارانی که در یک روزنامه اصلاح طلب می نویسد در برابر این سوال که موضوع انتخابات چقدر در گشایش فضای رسانه تاثیر داشته؛ می گوید:” روزنامه ما همان مطالبی را می نویسد که چند ماه قبل هم می نوشت. از نظر استراتژی تغییر چندانی نکرده است. من همان مطالبی را می نویسم که ماههای پیش می نوشتم.”

به باور او روزنامه اش یکی از روزنامه های اصلاح طلبی است که خیلی تند دارد می نویسد و اصلا به فکر آینده نیست؛گویا مبنای کارش را تا همان زمان انتخابات گذاشته است.او که بارها طعم تعطیلی روزنامه هایی را که در آنها کار کرده؛چشیده با مخالفت از مشی کنونی روزنامه اش می گوید:” من که موافق تندروی نیستم. گویا مسئولان این روزنامه پیش بینی می کنند که عمر رونامه شان تا انتخابات بیشتر نخواهد بود، برای همین از همین فرصت چند ماهه برای نقد دولت و کاستی های موجود در جامعه استفاده می کند.”

“فضای رسانه ای این روزها آزاد تر از گذشته است این را نمی توان انکار کرد.” این را یکی دیگر از روزنامه نگارانی می گوید که در یک روزنامه اصلاح طلب دیگرکار می کند :”روزنامه ما ارگان رسمی یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری است و از همان اول هم با همین مشی انتخاباتی نسبت به عملکرد رجال سیاسی و دولت احمدی نژاد منتقدانه نوشته است و می نویسد . در حال حاضر جز موضعگیری و انتقاد از رهبری، درباره هر موضوعی می توانیم بنویسیم به ویژه از آن زمان که وزارت اطلاعات اعلام کرده که انتقاد از احمدی نژاد نیز آزاد است.”

این روزها در روزنامه ها از آقایان کروبی ، موسوی دو کاندیدای ریاست جهوری قبلی و زندانیان فعلی و خاتمی کاندیدای احتمالی ریاست جمهوری یازدهم بارها نام برده می شود . در حالی که طبق مصوبه قبلی شورای امنیت ملی نوشتن از این افراد ممنوع اعلام شده بود .آیا مصوبه های قبلی لغومی شوند ؟ یا در شرایط انتخابات کسی به آنها توجهی نمی کند ؟ آیا بعد از برگزاری انتخابات مسوولان حکومت ایران گذشتن از این خط قرمزها را نادیده می گیرند .

سایت کلمه چند روز پیش نوشت وزارت اطلاعات مدیران مسئول روزنامه ها را احضار کرده و به آنها تاکید کرده که در رسانه هایشان سیاه نمایی ممنوع؛ انتقاد از احمدی نژاد آزاد و مخالفت با رهبری قدغن است. در این جلسه، فردی که خود را معاون وزیر و مسئول مطبوعات وزارتخانه معرفی می کرده، درباره انتخابات هشدارها و مواردی را مطرح کرده و از جمله تهدید کرده که با هرگونه سیاه نمایی در دوران تبلیغات انتخاباتی برخورد خواهد شد.

این مقام امنیتی همچنین خط قرمز اخبار و تحلیل ها را مواضع و اظهارات رهبری ذکر کرده و تهدید کرده که با هرگونه تخطی یا مخالفت به رهبری به شدت برخورد خواهد شد.

در این جلسه همچنین به مدیران مسئول مطبوعات اعلام شده است که انتخابات ریاست جمهوری یازدهم را در واقع سپاه برگزار می کند و این نیرو و وزارت اطلاعات مراقب همه مسائل خواهند بود و هیچ تخطی از محدوده های تعیین شده را تحمل نخواهند کرد.

جالب اینجاست که از طرف مسئولان امنیتی به مدیران رسانه ها اعلام شده که با وجود ممنوع بودن سیاه نمایی، هر میزان انتقاد از احمدی نژاد آزاد است و محدودیتی ندارد.این در حالی است که بعد از اعتراضات سال ۸۸ بسیاری از معترضان به اتهام انتقاد از احمدی نژاد محکوم و در مواردی زندانی یا محکوم به شلاق و جزای نقدی شدند.

وزارت اطلاعات در حالی به احضار مسئولان روزنامه ها پرداخته است که ادعای انتخابات آزاد و آزادی مطلق در جمهوری اسلامی ایران بارها از سوی حاکمان مطرح شده و وعده حماسه سیاسی نیز داده شده است. اما به نظر می رسد هنوز ترجیح حاکمیت این است که فضا امنیتی باقی بماند و انتخابات نیز در شرایطی آزمایشگاهی و به شدت کنترل شده برگزار شود.

در همین باره، یکی از روزنامه نگاران می گوید:”گویا حساسیت وزارت اطلاعات نسبت به روزنامه های شرق و اعتماد بیشتر است چرا که می گویند ماموران وزارت اطلاعات، شب ها در چاپخانه های روزنامه های شرق و اعتماد حضور دارند و تمامی مطالب را چک می کنند اما هنگام انتشار دیگرروزنامه ها ، هیچ مامور اطلاعاتی برای کنترل اخبار حضور ندارد که اتفاقا همین یکی از سوال های خبرنگاران است. شاید ساز و کار مراقبت و بررسی این روزنامه ها از طریق دیگری انجام می شود که ما خبر نداریم. شاید در حال پرونده سازی برای روزنامه نگاران هستند تا بعدا به حساب شان برسند!”

و همه شایدهایی که این خبرنگار مطرح می کند حاکی از وجود نوعی ترس در اوست. وقتی خطاب به او می گویم که این شاید گفتن هایت ترسی را نشان می دهد،با سرش تایید می کند و فوری ادامه می دهد:”مگر در این چهار سال، روزنامه نگاران کم هزینه دادند؟ در دوره پیش روزنامه نگارانی که در روزنامه های منتقد می نوشتند؛ بی خبر از کودتای انتخاباتی و مهندسی انتخابات به زندان رفتند و جرم آنها تنها نوشتن مطالب انتقادی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دهم بود و هنوز هم دارند هزینه اش را می دهند. بنابراین من روزنامه نگار چرا باید با نام واقعی خود از کسانی انتقاد کنم که نمی دانم بعد از انتخابات چقدر همین مطالب علیه خودم مورد استفاده قرار می گیرد؟”

خودسانسوری نهادینه شده در میان روزنامه نگاران

دغدغه روزنامه نگاران منتقد و کسانی که نسبت به عملکرد نظام جمهوری اسلامی انتقاد دارند؛ در آستانه انتخابات بیشتر معطوف شده به چگونه نوشتن و چگونه انتقاد کردن تا مبادا بعد از برگزاری انتخابات به زندان روانه شوند و برایشان پرونده های سیاسی تشکیل شود ویا روزنامه شان تعطیل شود و یا مانند خیلی از روزنامه نگاران منتقد دوره پیشین از فعالیت و قلم زدن در عرصه مطبوعات محروم شوند.

روزنامه نگاری با مطرح کردن این دغدغه تاکید می کند که روزنامه نگاران به خاطر فشارهای امنیتی و تذکر های فراوان مطبوعاتی،خودشان تبدیل به سانسورچی هایی قوی شده اند. چرا که مدام با اخباری تهدید آمیز درباره چه نوشتن ها و چه ننوشتن ها مواجه هستند.

یکی از همین تهدیدها را دو روز پیش،معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد مطرح کرد و از واژه خودکنترلی مطبوعات استفاده کرد .خبرگزاری فارس این خبر را اینگونه منتشر کرده است:” طی دوماه آینده نظارت‌ و کنترل وزارت ارشاد بر عملکرد مطبوعات افزایش می‌یابد.”محمد‌جعفر محمدزاده درباره وظایف رسانه‌ها در روزهای باقیمانده تا انتخابات ریاست جمهوری اظهار داشت: “در این باره رسانه‌ها دارای دو وظیفه اساسی هستند که ایجاد شور و نشاط بر حضور حداکثری مردم در پای صندوق‌های رأی و همچنین کمک به مردم برای انتخاب اصلح از جمله وظایف رسانه‌ها است.”

این مقام مسئول اضافه کرد:” البته وزارت ارشاد در خصوص عملکرد مطبوعات در زمان انتخابات نظارت‌های خود را اعمال خواهد کرد، در این باره دو نظارت وجود دارد که شامل نظارت کیفی و نظارت بر رعایت حدود قوانین و مقررات از سوی رسانه‌ها است.”

محمد‌زاده خاطرنشان کرد:” ظرف دو ماه آینده نظارت‌های این معاونت بر عملکرد رسانه‌ها افزایش می‌یابد البته امیدواریم که خود مطبوعات نیز بر عملکرد خود، خودکنترلی داشته باشند و متعهدانه نسبت به درج اخبار اقدام کنند، در این صورت نیازمند هیچگونه نظارتی از سوی وزارت ارشاد نخواهیم بود.”

در چنین شرایط تهدید آمیزی روزنامه نگاران منتقد ترجیح می دهند مطالب شان را با نام مستعار در سایتهایی منتشر کنند که پیگرد احتمالی آن کمتر است و یا در روزنامه های داخلی با خودسانسوری خود و البته تیغ سانسور دبیر تحریریه ودبیران مطالبی منتشر می کنند تا مبادا فردا روزی با تغییر سیاست ها و وقوع هر اتفاقی در زمان برگزاری انتخابات و بعد از آن روانه زندان شوند.تعدادی از روزنامه نگاران هم فارغ از این نگرانی ها با وجود خود سانسوری و سانسور سعی می کنند همچنان از این فضا استفاده کنند و چیزهایی را که تاکنون نمی توانستند مطرح کنند بنویسند با این همه آنها هم از سرنوشت خود پس از انتخابات بی خبرند .

روزنامه نگاران و کمپین های انتخاباتی

اما یکی دیگر از مسائلی که این روزها در میان روزنامه نگاران مطرح است حضور یا عدم حضورشان در ستادهای انتخاباتی است. ستادهای انتخاباتی معمولا کمیته رسانه دارند و از مشاوره های روزنامه نگاران برای تبلیغات انتخباتی استفاده می کنند.

یک روزنامه نگار که خود در دوره پیش هم به عنوان روزنامه نگار و هم به عنوان فعال سیاسی در کمپین انتخاباتی موسوی فعالیت می کرد می گوید:” در این دوره قصد حضور در هیچ یک از ستادهای انتخاباتی را ندارم چرا که بر اساس تجربه متوجه شدم که کار روزنامه نگار با حضورش در یک ستاد انتخاباتی منافات دارد و غیر حرفه ای است. معمولا در همه جای دنیا روزنامه نگاران برای فعالیت در ستاد انتخاباتی از روزنامه ای که در ان کار می کنند استعفا می دهند در حالی که در ایران این موضوع اصلا رعایت نمی شود.”

به باور او اصلا چیزی به نام اصل بی طرفی در بیشتر روزنامه نگاران وجود ندارد. آنها با ذهنیت و طرفداری از کاندیدایی قلم می زنند و یا از گذشتگان انتقاد می کنند و کاندیداهای رقیب را زیر سوال می برند در حالی که اصل بی طرفی چیز دیگری می گوید.

وی ادامه می دهد:” در ایران روزنامه نگاران معمولا با ورود به ستادهای انتخاباتی و بعد از آن به چهره و فعال سیاسی تبدیل می شوند و با خیل عظیم روزنامه نگارانی مواجه هستیم که در ابتدا فعال سیاسی بودند و بعد روزنامه نگار شدند و این دو انگار در ایران جدایی ناپذیر است.”

یکی از روزنامه نگاران روزنامه همشهری نیز از دخالت سیاسی ها بر مطبوعات گلایه دارد و می گوید:” ستادهای انتخاباتی در کمیته های رسانه از غیر حرفه ای ها استفاده می کنند و همین باعث می شود تاثیر گذاری لازم بر مردم ایجاد نشود.”

به گفته وی چند ستاد انتخاباتی به تازگی کمیته های رسانه ای تشکیل داده است کمیته هایی متشکل از افرادی که هیچ چیز از روزنامه نگاری نمی دانند و قرار است این کمیته ها مطالب این افراد غیر حرفه ای را در روزنامه خود منتشر کند که این کاملا غیر حرفه ای است.

در حالی به روزهای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری یازدهم نزدیک می شویم که همه چیز از جمله سرنوشت روزنامه نگاران در هاله ای از ابهام قرار دارد .روزنامه نگاران ایرانی نمی دانند قرار است در آینده نزدیک در چه فضایی به کار خود ادامه دهند آیا این بار هم تعداد زیادی از آنها بلافاصله بعد از انتخابات ریاست جمهوری راهی زندان می شوند ؟آیا بعد از انتخابات هنوز روزنامه ای دارند که در آن بنویسند یا مانند چهار سال پیش تعداد زیادی از آنها بیکار می شوند؟ این سوالات و دیگر سوالهای مشابه این روزها لحظه ای روزنامه نگاران مستقل ایرانی را رها نمی کند .

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)