درام خانوادگی «دانه انجیر معابد» که برای دریافت جایزه بهترین فیلم بین‌المللی نامزد اسکار شد، مخفیانه در ایران فیلمبرداری شده است. محمد رسول‌اف کارگردان مشهور ایرانی از همان زمان از کشورش گریخته است. او اکنون به مناسبت اکران این فیلم در جشنواره روتردام چند روزی است که به هلند آمده است. بلیندا فن دخراف، خبرنگار فرهنگ و هنر روزنامه هلندی تراو گفت‌وگویی با او ترتیب داده است که برگردان فارسی آن را در ادامه می‌خوانید:
تراو، بلیندا فن دخراف: ایمان به همراه همسر و دخترانش در تهران زندگی می‌کند. مردی نجیب و متدین که از ارتقاء خود به قاضی تحقیق خوشحال است. اما چه چیزی معلوم می‌شود؟ ایمان اکنون باید یک حکم اعدام را امضا کند. حتی اگر هیچ تحقیق مناسبی قبل از آن انجام نشده باشد.
در فیلم «دانه انجیر معابد» به کارگردانی محمد رسول‌اف ۵۲ساله که نامزد جایزه اسکار شده است، می‌بینیم که چگونه مردی در میان چرخ‌دنده‌های رژیم گرفتار می‌شود. وقتی اسلحه او ناگهان ناپدید می‌شود، پارانویا به سراغش می‌آید. ایمان با همسر و دخترانش به عنوان مظنون برخورد می‌کند. این لحظه‌ای است که درام خانوادگی جذاب و تقریباً سه ساعته به یک درام هیجان‌انگیز تبدیل می‌شود. این در حالی است که در پس‌زمینه، اعتراضات خشونت‌آمیزی در جریان است. زنان جوان در خیابان‌های تهران روسری‌های خود را به آتش می‌کشند و شعارهای «مرگ بر دیکتاتور» و «مرگ بر حکومت دینی» سر می‌دهند.
رسول‌اف که اوایل این هفته با درام خانوادگی خود در جشنواره فیلم روتردام حضور داشت، می‌گوید: «سال گذشته فیلمم را مخفیانه در ایران فیلمبرداری کردم.» بر اساس نظرسنجی از مخاطبان، دانه انجیر معابد اکنون در میان سه فیلم برتر جشنواره قرار گرفته است.
او می‌گوید از زمان فیلمبرداری اتفاقات زیادی افتاده است. رژیم ایران ناگهان برای او یک حکم زندان بسیار طولانی‌مدت همراه با شلاق در نظر گرفته است. پس از سال‌ها مبارزه با مقامات ایرانی که چندین بار او را به پشت میله‌های زندان فرستاد و مصادره گذرنامه و ممنوعیت از کار برایش درپی داشت (چون گفته می‌شد فیلم‌هایش تبلیغی علیه نظام است)، او به این نتیجه رسید که از کشور خارج شود.
رسول‌اف که زمانی برای حکایت تلخش از مجازات اعدام «شیطان وجود ندارد» برنده خرس طلایی در برلین شده بود، حدود یک ماه طول کشید تا با پای پیاده از ایران و از طریق مسیری خطرناک از میان کوه‌ها فرار کند. او پس از گذراندن دوره‌ای کوتاه در خانه‌ای امن در آلمان، توانست در آخرین لحظات در اولین اکران فیلم «دانه انجیر معابد» در جشنواره کن شرکت کند. جایی که برنده جایزه ویژه هیئت داوران و جایزه مطبوعات بین‌المللی شد.
این درام در سال ۲۰۲۲ اتفاق می‌افتد، زمانی که مهسا امینی ۲۲ ساله به دلیل بدحجابی دستگیر شد. هنگامی که او کمی بعد در بازداشت پلیس کشته شد، اعتراضات گسترده‌ای در ایران آغاز شد. سرآغاز جنبش به اصطلاح «زن، زندگی، آزادی» که نقش اصلی را در فیلم رسول‌اف بازی می‌کند.
سهیلا گلستانی (چپ) در نقش نجمه، مهسا رستمی در نقش دختر بزرگش رضوان و ستاره ملکی در نقش ثنا دختر کوچکتر در فیلم «دانه انجیر معابد»
وقتی تظاهرات شروع شد، شما خودتان در زندان بودید. از اعتراضات چه تجربه‌ای داشتید؟
به همراه سایر زندانیان سیاسی توانستم اخبار را به خوبی دنبال کنم. به عنوان مثال، زندانیان جدید مرتباً وارد می‌شدند و وقایع بیرون را به ما می‌گفتند. اما اعتراضات دلیل مستقیم شکل‌گیری این فیلم نبود.
در آغاز قیام، کاملاً تصادفی، با یکی از مقامات بلندپایه زندان گفتگویی خصوصی داشتم. او از وضعیت خانوادگی خود به من گفت که چگونه فرزندانش مدام از او می پرسیدند که چرا این کار وحشتناک را انجام می‌دهی. او گفت که احساس شرمندگی زیادی دارد و بارها به خودکشی فکر کرده است. آنچه آن مرد در مورد وضعیت پیچیده خانوادگی خود گفت، نقطه شروع فیلم برای من بود. و بله، می‌توان گفت که من بالاخره چارچوبی برای داستان خود داشتم، زیرا بیش از پانزده سال بود که با نمایندگان مختلف رژیم در ایران دست‌وپنجه نرم می‌کردم. سوالاتی در مورد واقعیت وجودی و تصورات آنها برای مدت طولانی مرا به خود مشغول کرده بود.
در این فیلم، والدین اخبار را از تلویزیون تحت کنترل جمهوری اسلامی تماشا می‌کنند و دختران اخبار اعتراضات را در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند. آنها شاهد خشونت وحشتناک پلیس علیه جوانان هستند.
بله، برای چندین دهه تلویزیون به عنوان ابزار اصلی تبلیغات رژیم عمل کرده است. آنها با دستکاری واقعیت توانستند بر ذهن جمعی از مردم تأثیر بگذارند. به این ترتیب رژیم می‌توانست زنده بماند. اما ظهور رسانه‌های اجتماعی و توسعه فناوری این امر را برای صاحبان قدرت به طور فزاینده‌ای دشوار کرد و در نتیجه تبلیغات حکومتی هم به سرعت افزایش یافت.
با این حال نسل جوان توانسته است خود را از یوغ تبلیغات از طریق رسانه‌های اجتماعی رها کند. در مقایسه با نسل‌های قبلی، این نسل واقعاً پیشرفت‌های بزرگی دارد. جوانان دسترسی بی‌سابقه‌ای به اطلاعات دارند و آنچه این جوانان را شجاع می‌کند این است که آنها نیز بر اساس این اطلاعات اقدام می‌کنند.
شما هم اقدام کرده‌اید. شما سال گذشته از ایران فرار کردید. چقدر این تصمیم برایتان دشوار بود؟
این تصمیم بسیار دشواری بود چون ناگهان متوجه شدم که کشوری زیبا را پشت سر می‌گذارم. اما سال گذشته در جریان فیلمبرداری «دانه انجیر معابد» از طریق وکلایم به من اطلاع دادند که به هشت سال زندان محکوم شده‌ام. انتخاب این بود: یا سال‌ها پشت میله‌های زندان می‌روم و دیگر فیلم نمی‌سازم، یا به سراغ گزینه جایگزین می‌روم و راه دیگری برای بیان داستان‌هایم پیدا می‌کنم. فکر کردم: “اگر راهی وجود ندارد، پس باید راهی پیدا کرد”.
شما اکنون خانه‌ای نو در آلمان پیدا کرده‌اید. آلمان فیلم شما را نامزد اسکار کرده است، یعنی اکنون نه ایران، بلکه آلمان است که برای اسکار بهترین فیلم بین‌المللی در رقابت است. این برای شما چه معنایی دارد؟
من از کمیته اسکار آلمان بسیار سپاسگزارم که این فرصت را به من داد. این برای دیده شدن فیلم و همچنین برای بازیگران و گروهی که مخفیانه و با حداقل امکانات روی فیلم کار کردند، ارزش زیادی دارد. این نامزدی اسکار واقعاً به همکاران من پروبال می‌دهد.
بخش ابزورد ماجرا این است: زمانی که من هنوز در ایران بودم، نمی توانستم کشور را ترک کنم. الان که ایران را ترک کرده‌ام، هنوز نمی‌توانم نماینده کشورم باشم. چون مدارک مسافرتی آلمانی دارم. هنوز گذرنامه ندارم.
بسیاری از همکاران شما در ایران ماندند. برای آنها خیلی خطرناک نیست؟
فیلم من سال گذشته در کن به نمایش درآمد. در طول جشنواره، رژیم ایران فشار زیادی به همکاران من وارد کرد. آنها مورد بازجویی قرار گرفتند، ممنوع الخروج شدند و تهدید به زندان شدند. پس از آن، فشارها اندکی کم شد، اما بعداً دوباره از سر گرفته شد. بسیار غیرقابل پیش‌بینی.»
سهیلا گلستانی بازیگر سینمای ایران که در فیلم شما در نقش مادر ایفای نقش می‌کند، از سوی جشنواره فیلم روتردام برای حضور در هیئت داوران دعوت شد. چرا او اینجا نیست؟
متأسفانه این مربوط به فشارهایی است که دوباره در حال افزایش است. به همین دلیل گلستانی نتوانست ایران را ترک کند. ماه گذشته همکاران مرا به دادگاه بردند. آنها به دو جرم تبلیغ علیه نظام و اشاعه فحشا متهم شدند. حالا باید منتظر ماند و دید که حکم قاضی چیست.
همکاران من، افراد بسیار شجاعی هستند که با من برای ساختن این فیلم زیرزمینی همکاری کردند. به این ترتیب آنها در مقابل قدرت ایستادند. این دقیقاً همان چیزی است که فیلم من درباره آن است. اگر به شما ظلم شود و تصمیم بگیرید چیزی نگویید و سکوت کنید، در واقع در خشونتی که اعمال می‌شود شریک هستید.
و هنگامی که صحبت از یک رژیم توتالیتر می‌شود، هر انتخابی که می‌کنید یک انتخاب سیاسی است. چیزی به نام انتخاب غیرسیاسی وجود ندارد. یا به تداوم قدرت کمک می‌کنید یا از حضور در رژیم خودداری می‌کنید و در برابر آن مقاومت می‌کنید.
“دانه انجیر معابد” این هفته در جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام و از ۲۰ مارچ در سینماهای سراسر هلند اکران می‌شود. مراسم اسکار نیمه‌شب ۲ مارچ تا بامداد ۳ مارچ برگزار خواهد شد.
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.