گرامیداشت یاد دکتر محمد مصدق و یارانش در سالروز کودتای ننگین ۲۸ مرداد سال۳۲
فریاد دکتر محمد مصدق در دادگاه نظامی شاه:
«آری تنها گناه من و گناه بزرگ من و بسیار بزرگ من این است که صنعت نفت ایران را ملی کردم و بساط استعمار و اعمال نفوذ سیاسی و اقتصادی عظیم‌ترین امپراطوری جهان را از این مملکت برچیدم و پنجه در پنجه مخوفترین سازمانهای استعماری و جاسوسی بین‌المللی درافکندم و به قیمت ازبین رفتن خود و خانواده‌ام و به قیمت جان و عرض و مالم خداوند مرا توفیق عطا فرمود تا با همت و اراده مردم آزاده این مملکت، بساط این دستگاه وحشت‌انگیز را درنوردم».
کودتای ننگین ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ از بحث برانگیزترین رخدادهای تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود.
کودتایی که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی ارتش شاه و پشتیبانی مخالفان محمد مصدق مانند سیدابوالقاسم کاشانی و محمد بهبهانی با هدف سرنگونی دولت قانونی مصدق به وقوع پیوست.
این کودتای نظامی به رهبری فضل‌الله زاهدی با درخواست مستقیم بریتانیا و دخالت مستقیم افسران اطلاعاتی آمریکا و نفرات لجستیک سفارت آمریکا برای سرنگونی دولت ملی مصدق طراحی شده بود. هم چنین نقشی که برای شاه در نظر گرفته شده بود امضای فرمان عزل مصدق و نیز امضای فرمان نصب سرلشکر زاهدی به نخست‌وزیری بود.
علت کودتا علیه دولت ملی دکتر مصدق چه بود؟
برنامه اصلی دولت مصدق به اجرا درآوردن قانون ملی شدن صنعت نفت و برگزاری انتخابات آزاد بود. دولت ملی دکتر مصدق، با پشتوانه حمایت مردمی و بخصوص پس از قیام ملی ۳۰ تیر ۱۳۳۱، دست به سلسله اقداماتی برای منافع مردم ایران زد که از جمله میتوان به این اقدامات اشاره نمود:
-تصویب قانون اختیارات ۶ماهه در مجلس، اخراج اشرف پهلوی، خواهر شاه و مادرش از ایران به‌عنوان توطئه‌گران حوادث ۳۰ تیر
-ممنوعیت دخالت و مکاتبه مستقیم اعضای خانواده سلطنتی و دربار با ادارات دولتی
-تعطیل‌کردن بانک شاهنشاهی، از مراکز وابسته به استعمار انگلیس
-منحل کردن دادرسی ارتش که پرونده‌های سیاسی به آن‌جا ارسال می‌شد
-کاهش۲۰ درصد بهره مالکانه به سود دهقانان
با این اقدامات منافع استعمارگران، درباریان و امثال کاشانی به‌خطر افتاد و آنان چاره را در کودتا دیدند. در ۲۱مهر ۱۳۳۱ دکتر حسین فاطمی، وزیر امورخارجه دولت دکتر مصدق، پرده از یک توطئه کودتا برداشت و ۳روز بعد، قطع روابط دیپلوماتیک با انگلیس را به‌اطلاع مردم ایران رساند. به‌رغم مخالفتهای شاه، مصدق این تصمیم را به مورد اجرا گذاشت و آخرین مأموران سیاسی انگلیس را از ایران اخراج کرد. از این رو با انحلال مجلس و اخراج انگلیسی ها حلقه بر ایادی بیگانه و مزدوران دربار و روحانیون مرتجع تنگ تر شد. به موازات این اقدامات، وزیر خارجه انگلیس «آنتونی ایدن» به آمریکا رفت و با رئیس‌جمهور وقت آمریکا آیزنهاور درباره اوضاع ایران گفتگو کرد. دو طرف به این نتیجه رسیدند که تنها راه حفظ منافع آنان در ایران، سرنگون‌ساختن حکومت ملی دکتر مصدق است.
نقش مخرب کاشانی و بهبهانی در سقوط دولت مصدق و حمایت مالی امریکا از آنان
اسناد منتشر شده دولت آمریکا نشان می‌دهند که ابوالقاسم کاشانی ماه‌ها پیش از مرداد ۱۳۳۲ با سفارت آمریکا در تهران و مأموران (سیا) در تماس بوده است. کاشانی علاوه بر رقابت‌های سیاسی با مصدق، به شهرت بالای نخست‌وزیر و پوشش خبری گسترده‌ای که رسانه‌های داخلی و خارجی به او می‌دادند، حسادت می‌کرد. آمریکا، کاشانی را به عنوان یک «هدف اطلاعاتی» قرار داد تا از این راه و با کمک او به تخریب مصدق بپردازند. به این ترتیب، کاشانی آغاز به موضع‌گیری علیه مصدق کرد.
در ۱۸دی‌ماه ۱۳۳۱ وقتی مصدق لایحه تمدید اختیارات یک‌ساله خود را به مجلس فرستاد، کاشانی که آن زمان رئیس مجلس بود، طی پیامی به نمایندگان گفت تا موقعی که او (یعنی خودش) رئیس مجلس شورای ملی است، اجازه طرح لایحه اختیارات و نظایر آن را به مجلس نمی‌دهد. اما به‌رغم این تلاشها در پی تظاهرات گسترده مردم در حمایت از مصدق، مجلس مجبور به تصویب لایحه اختیارات مصدق شد.
انحلال مجلس و مصمم شدن آیزنهاور برای کودتا
در پنجم مرداد ۳۲ دکتر مصدق طی یک پیام رادیویی، تصمیم انحلال مجلس را به آراء عمومی گذاشت و گفت: «طی این مبارزه … که بنا بر اراده ملت، دولت بدان دست برد، البته منافع عده‌یی درخطر افتاد، بیگانگان از هر فرصتی استفاده می‌کنند؛ با تحریک و تقویت این عده و هماهنگ ساختن فعالیتهای آنان هر روز مشکلات تازه‌یی ایجاد کرده و سرانجام دولت را به‌زانو درآورند. در مجلس شورای ملی هم کانونی برای پیشرفت مقاصد شوم آنها تشکیل شده است… دولت ناچار است از شما مردم وطن‌پرست تقاضا کند عقیده خود را در ابقا یا انحلال آن صریحاً اظهار کنید». مردم وسیعاً در این رفراندوم شرکت کرده و با رأی مثبت به انحلال مجلس، حمایت خود را از دکترمصدق نشان دادند. به‌این‌ترتیب با رأی مستقیم مردم، مجلس هفدهم، که پایگاه ایادی دربار و استعمار شده بود، منحل شد.
به محض اعلام نتیجه رفراندوم در ایران و پیروزی دکتر مصدق، آیزنهاور، رئیس جمهور وقت آمریکا، در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت، «گمان می‌کنم … مصدق توانست بر پارلمان فائق آید و خود را از آن خلاص سازد. این راه را در جایی باید مسدود کرد و دیر یا زود ما مصمم به‌این کار هستیم».
بدین‌ترتیب اجرای طرح کودتا که از چندین ماه پیش مورد توافق آمریکا و انگلیس واقع شده بود به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفت و کرمیت روزولت مدیر سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا ـ سیا، در بخش خاورمیانه، سمت فرماندهی عملیات کودتا را به‌عهده گرفت.
درنظر گرفتن یک میلیون دلار، برای سقوط دولت مصدق
برای کودتای ننگین ۲۸ مرداد یک میلیون دلار، بودجه در نظر گرفته شده بود. اما تنها هفتاد هزار دلار این پول خرج شد که بیشتر آن به روحانیون و باجگیرانی مانند «شعبان جعفری» معروف به شعبان بی مخ و «طیب رضایی» پرداخته شد که مردم را علیه مصدق، بشورانند.
در گزارش سیا آمده که زاهدی (نخست‌وزیر تازه) در روز چهارم مهر ۱۰ هزار تومان (حدود یک هزار دلار آمریکا) و یک هفته بعد پنج هزار تومان (حدود ۵۰۰ دلار آمریکا) به بهبهانی داده تا ضمن حفظ حسن‌نیت بهبهانی، او را حامی دولت خود نگه دارد.
دولت بریتانیا برای پیشبرد تبلیغات خود علیه مصدق از رادیوی فارسی بی‌بی‌سی هم استفاده می‌کرد و بارها مطالب ضدّ مصدق از این رادیو پخش شد. تا جایی‌که کارمندان ایرانی این رسانه دست به اعتصاب زدند.
آغاز حمله و هجوم در روز ۲۸مرداد ۳۲ و به آتش کشیدن منزل دکتر مصدق
در ساعت ۱۰صبح ۲۸مرداد ۳۲، آتش زدن ساختمان های روزنامه های طرفدار دولت مانند دفتر روزنامه باختر متعلق به حسین فاطمی آغاز شد. عوامل کودتا با خرج کردن پولهای هنگفت، نیروهایی از اوباش را در خیابان‌های تهران به حرکت در آورده و با شعار «جاوید شاه» به طرفداران مصدق حمله می‌کردند. دفترهای احزاب و نشریات طرفدار مصدق غارت و به آتش کشیده شد.
آخوند بهبهانی به‌کمک کاشانی، وظیفه بسیج لومپنها و چاقوکشهایی همچون شعبان‌بی‌مخ و رمضان‌یخی و اوباش دیگر را با دادن پولهایی که انگلیس تأمین کرده بود، به‌عهده داشتند.
در ساعت ۳.۳۰ بعدازظهر، اطلاعیه زاهدی که سقوط دولت دکتر مصدق و انتصاب خود به نخست‌وزیری را اعلام می‌کرد، از رادیو پخش می‌شود. کودتاچیان برای تسخیر اقامتگاه دکتر مصدق تلاش می‌کنند. تانکها و زره‌پوشها اطراف اقامتگاه را محاصره کرده و رگبار مسلسها و شلیک تانکها آغاز می‌شود. سرانجام دکتر مصدق براثر اصرار و فشار یاران و اطرافیانش و در حالیکه چندین تیر به در و دیوارهای اتاق اقامت او خورده بود، توسط آنان از اقامتگاهش خارج شد.
منزل دکتر مصدق توسط کودتاچیان به‌آتش کشیده شده و اثاثیه آن به غارت رفت. مصدق درباره آتش‌زدن خانه‌اش گفته بود:
«آنها خانه مرا آتش نزدند. آنها ایران را آتش زدند. به آتش‌زدن خانه من هرگز فکر نکنید. به‌آتش‌زدن ایران بیندیشید».
حزب توده و خیانتی که در ۲۸مرداد مرتکب شد
حزب توده که بزرگترین تشکل سیاسی آن‌زمان بود و از هیچ کوششی در تضعیف دولت دکتر مصدق فروگذار نکرد. حزب توده در آن‌روز سکوت پیشه کرد و با تن‌دادن به یک خیانت تاریخی که تا ابد در حافظه تاریخ مبارزات میهنمان به‌ثبت رسیده است، نیروهایش را به صحنه نیاورد تا از مصدق و دولت قانونی‌اش دفاع کنند.
دستگیری مصدق و به شهادت رساندن یارانش
روز ۲۹ مرداد سال ۱۳۳۲ یکروز پس از کودتای ننگین ۲۸ مرداد، دکتر مصدق همراه با چند تن از یارانش در خانه‌ای در خیابان کاخ تهران دستگیر و زندانی شد. رژیم دست‌نشانده شاه به سرعت مقدمات محاکمه دکتر مصدق را در یک دادگاه ویژه نظامی تدارک دید.
سرانجام مصدق به ۱۵سال حبس محکوم شد. حبس و تبعید بعدی در احمدآباد که البته تا ۱۴ سال پس‌از آن یعنی تا پایان عمرش ادامه یافت.
حسین فاطمی (وزیر امور خارجه دولت مصدق) و کسی که پیشنهاد اولیه ملی شدن صنعت نفت را ارائه کرده بود نیز توسط دادگاه نظامی به اعدام محکوم و در حالیکه بیمار بود تیرباران شد.
امیرمختار کریم پور شیرازی مدیر روزنامه شورش که از شاه و بستگانش انتقاد کرده بود نیز در زندان لشکر دو زرهی (محل حبس و شکنجه زندانیان سیاسی پس از کودتا) زنده زنده به آتش کشیده شد و جان باخت.
-محمود سخایی رئیس شهربانی کرمان توسط وابستگان مظفر بقایی کشته شد.
پس‌از کودتای ننگین ۲۸ مرداد، دستاوردهای دوران زمامداری دکتر مصدق، یک‌به‌یک مورد تهاجم قرار گرفت. از جمله مهمترین این دستاوردها آزادیهای سیاسی و مطبوعاتی بود که در دوران زمامداری مصدق به‌اوج خود رسیده بود، اما پس از کودتا، همه آزادیها تعطیل و سرکوب شد؛ و تمام روزنامه‌های غیرحکومتی توقیف گردید. همچنین فعالیت احزاب و نیروهای سیاسی مخالف، تعطیل و موج دستگیری و سرکوب مخالفین آغاز گردید و دهها تن نیز اعدام گردیدند.
از این رو در همدستی استعمار و ارتجاع، دیکتاتوری پهلوی بار دیگر بر مردم ایران چیره شد و برای یک دوره تاریخی در محاق استبداد فرو رفت.
آمریکا دیر به اشتباهش پی برد
برخی معتقدند که کودتای ننگین ۲۸ مرداد تأثیر مهمی بر روابط ایران و آمریکا گذاشت که هنوز آثار آن در روابط دو کشور محسوس است. در ۱۸ مارس سال ۲۰۰۰ میلادی مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه آمریکا در جلسه‌ای با حضور شماری از ایرانیان در سخنرانی خود گفت: «در سال ۱۹۵۳ آمریکا نقش مؤثری در ترتیب دادن براندازی نخست‌وزیر مردمی ایران محمد مصدق داشت. دولت آیزنهاور معتقد بود که اقداماتش به دلایل استراتژیک موجهند ولی آن کودتا آشکارا باعث پس‌رفت سیر تکامل سیاسی ایران شد و تعجبی ندارد که هنوز بسیاری از ایرانیان از این دخالت آمریکا در امور داخلی آنان ناراحتند».
به کانال نه به زندان نه به اعدام در تلگرام بپیوندید
https://t.me/NoToPrisonNoToExecution
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.