مکان‌های خرید و فروش مواد مخدر در مرکز شهر تهران کجاست؟

هزاران نشریه علمی-پژوهشی و علمی-ترویجی و آموزشی در ایران منتشر می‌شوند. بعید می‌دانم که جز دانشجویان تخصصی آن رشته‌ها و داور و ویراستار احتمالا کسی آنها را بخواند. منداوری خاصی روی اعتبار یا ارزش این پژوهش‌ها ندارم ولی فکر می‌کنم خواندن خلاصه‌ای آنها اگر به زبانی نوشته شوند که خیلی تخصصی  نباشد برای همه ما خوب است. به خاطر کارهایم این روزها بیشتر از قبل مقاله‌ها و پایان‌نامه‌های فارسی را در چند حوزه مختلف می‌خوانم. از این به بعد هر دوشنبه یکی از مقاله‌ها را که به نظرم جالب‌تر بود خلاصه می‌کنم و اینجا می‌گذارم. تلاش می‌کنم یک نسخه انگلیسی هم در مدیوم بگذارم.

همه ما افسانه‌هایی در مورد وقوع جرم در شهرها شنیده‌ایم. همه ما تصوراتی در مورد مکان وقوع جرم در شهر در ذهنمان داریم که شاید هیچ‌وقت نفهمیم چقدر واقعیت دارند. مطالعه روی الگوهای وقوع جرم در شهرها از همین سوال آغاز شده است. آیا الگوی مکانی، شکلی و زمانی مشخصی برای وقوع جرم در شهر وجود دارد؟ آیا شکل فضا و کالبد شهر روی وقوع جرم تاثیر می‌گذارد؟ آیا نوع کاربری فضاها روی وقوع جرم تاثیر می‌گذارد؟

مقاله‌ای که خلاصه‌ آن را در ادامه خواهم آورد سعی دارد تا نشان دهد در بخش مرکزی تهران وقوع جرم خرید و فروش مواد مخدر چه الگوی مکانی دارد؟ آیا اصلا الگوی مشخصی دارد یا نه؟ و در پایان نیز تحلیل مختصری از چرایی این الگو ارائه می‌دهد.

اصطلاح‌ مکان‌های جرم‌خیز یا کانون‌های جرم‌خیز بیانگر یک مکان با میزان بالای بزهکاری است. محدوده این مکان بخشی از شهر، یک محله کوچک و یا چند خیابان مجاور یکدیگر و یا حتی یک خانه یا مجتمع مسکونی باشد. سابقه شناسایی و تحلیل محدوده‌های جرم‌خیز شهری به عنوان یک رویکرد علمی به دهه ۸۰ میلادی بازمی‌گردد، مطالعاتی که قرار است به تحلیل و پیش‌‌گیری از وقوع جرم کمک کند.

یکی از مهم‌ترین مطالعاتی که انجام شده است را شرمن و همکارانش در شهر مینیاپلیس انجام دادند و فهمیدند که ۵۰ درصد تماس‌های تلفنی با پلیس تنها از ۳/۳ درصد کانون‌های شهری صورت گرفته است. بعد از این کار، مطالعات مشابهی در دنیا انجام گرفت و نتایج مشابهی به دست آمد: «تعداد قابل ملاحظه‌ای از جرایم تنها در مکان‌های معینی از شهر تمرکز دارد.»

از این مطالعات برای پیشگیری از جرم در شهر استفاده می‌شود، مثلا به طور مشخص برای کشف مکان مناسب برای ایجاد یک پایگاه پلیس یا گشت‌زنی در مکان‌های مشخصی در شهر استفاده می‌شود.

–الگوی پراکنده: یعنی مکان‌های وقوع جرم در سرتاسر محدوده مورد مطالعه گسترده شده است

–الگوی خوشه‌ای: یعنی مکان‌های وقوع جرم در سک یا چند فضای ویژه در داخل محدود کانون به وجود‌ می‌آورد

–الگوی نقطه‌ای: این الگوی ویژه یعنی کانون جرم‌خیز دقیقا روی یک نقطه مشخص از محدوده مورد مطالعه منطبق است

پژوهشی که به آن خواهیم پرداخت از پرونده‌های کیفری نیروی انتظامی و واحدهای اجرایی مرتبط از تاریخ ۱/۱/۸۷ تا ۳۰/۱۱/۸۷ استخراج شده است. در این مدت به گفته نویسندگان مقاله تعداد ۱۳۱۲ جرم مرتبط با مواد مخدر در محدوده شهر تهران روی داده است که از این تعد ۱۲۵ مورد در محدود بخش مرکزی اتفاق افتاده است.

محدوده بخش مرکزی تهران به چهار میدان اصلی انقلاب، امام‌حسین، خراسان و راه‌آهن منتهی می‌شود که حدود ۶/۴ درصد از مساحت کل شهر تهران را در بر می‌گیرد و تراکم جمعیت در آن ۹۶ نفر در هر هکتار است، عمدتا بافت فرسوده‌ای دارد و هسته اولیه و تاریخی شهر را در خود جای داده است.

این بخش از تهران دارای چندین بازار تخصصی بدون رقیب در سطح تهران است که دارای عملکرد فرامنطقه‌ای و فراشهری و حتی ملی است. علاوه بر این بازراهای تخصصی فوق‌الذکر، این بخش از شهر دارای کاربردهای خاص و ویژه نظیر مهم‌ترین مراکز سیاسی، حکومتی و نظامی است و به همین دلیل روزانه افراد زیادی به این منطقه رفت‌ و آمد دارند.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بیش از ۵/۹ درصد از کل جرایم ارتکابی شهر تهران در این محدوده رخ داده است. این در حالیست که این محدوده تنها ۶/۴ درصد از مساحت شهر تهران را در بر می‌گیرد و ۶/۳ درصد از جمعیت شهر را در خود جای داده است.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مرکز متوسط کل جرایم مربوط به مواد مخدر در بخش مرکزی تهران در خیابان خیام بالاتر از چهارراه گلوبندک قرار گرفته است. نویسندگان مقاله معتقدند که به نظر می‌رسد قارگیری ایستگاه‌های مترو سعدی، مولوی و ایستگاه راه‌آهن در چگونگی امتداد حلقه جرم‌خیزی موثر بوده است، زیرا بیشترین تمرکز ارتکاب این جرایم به سوی ایستگاه‌های مترو در این بخش بوده است. میدان محمدیه (اعدام) از نظر میزان ارتکاب به جرم وضعیت حادتری نسبت به سایر میادین بخش مرکزی تهران دارد.

از یافته‌های جالب دیگر این پژوهش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مرکز متوسط خرید و فروش تریاک در بخش مرکزی شهر تهران دقیقا در ضلع شمالی میدان ۱۵ خرداد قرار گرفته است.
• مرکز متوسط خرید و فروش حشیش پایین‌تر از میدان ۱۵ خرداد و ابتدای خیابان توتون‌ فروش‌ها قرار گرفته است، محل‌های خرید و فروش و مبادله این تریاک و حشیش بر روی یکدیگر قرار گرفته و انطباق زیادی با هم دارد.
• پراکندگی وقوع جرم خرید و فروش هروئین نشان می‌دهد که محل ارتکاب این جرم به سمت جنوب غرب بخش مرکزی تمایل دارد. میدان محمدیه و میدان راه‌آهن از نقاط متمرکز خرید و فروش هروئین هستند
• پراکندگی فضایی وقوع بزه خرید و فروش مواد مخدر صنعتی در بخش مرکزی تهران در جهتی مخالف محل وقوع جرایم خرید و فروش هروئین است. یعنی محل تمرکز نقاط ارتکاب این جرم به سمت شمال شرق بخش مرکزی کشیده شده و مرکز متوسط آن نیز در همین سمت و در خیابان جمهوری ابتدای خیابان مظفری قرار گرفته است.
• میدان محمدیه (اعدام) و خیابان منتهی به آن (مولوی، خیام) کانون بحرانی خرید و فروش تریاک محسوب می‌شود. واقع شدن این محدوده در نزدیکی بازار تهران و وجود ایستگاه مترو، اندک بودن کنترل‌های رسمی، رفت و آمد و تردد زیاد و شلوغی ممکن است از دلایل این تمرکز باشد.

از نظر نویسندگان مقاله برخی مکان‌ها به دلیل ساختار کالبدی خاص و همچنین ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی ساکنان آن امکان و فرصت بیشتری برای وقوع جرم دارند و برخی مکان‌ها بازدارنده هستند. چنین مطالعاتی باعث شناخت مکان‌های جرم‌خیز می‌شود و می‌تواند مقدمه ایجاد فضاهای مقاوم در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی شود که مهم‌ترین هدف بررسی‌های جغرافیایی جرم و جنایت در شهرهاست.

اما باید توجه داشت که توزیع فضایی اعمال مجرمانه گام اول است. درست است که مجرمان مکان‌های کم‌خطرتر را برای اعمال مجرمانه انتخاب می‌کنند اما تنها کالبد و ساختار فیزیکی شهر نیست که یک محدوده را جرم‌خیز می‌کند. متغیرهای دیگری مثل میزان تقاضا، صورتبندی‌های اجتماعی و شرایط عمومی جامعه شهری مثل میزان بیکاری، مهاجرت، حاشیه‌نشینی و متغیرهای فرهنگی نیز در این امر موثرند.

مشخصات مقاله:

بررسی جغرافیایی جرایم در بخش مرکزی شهرها مورد مطالعه: بزه قاچاق و سومصرف مواد مخدر در بخش مرکزی شهر تهران

نویسندگان: کلانتری، محسن؛ قصری، محمد؛ جباری، محمدکاظم؛ قزلباش، سمیه

جغرافیا: تحقیقات جغرافیایی؛ تابستان ۱۳۹۲، سال بیست و هشتم، شماره ۱۰۹

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)